Viêm phổi là bệnh lý nghiêm trọng, đe dọa trực tiếp đến hệ hô hấp non yếu của trẻ em và có thể gây biến chứng nặng. Bài viết này sẽ làm rõ các triệu chứng viêm phổi ở trẻ em từ nhẹ đến nặng, trang bị kiến thức để bạn hành động nhanh chóng và hiệu quả.
1. Triệu chứng viêm phổi ở trẻ em
Dấu hiệu trẻ bị viêm phổi ở giai đoạn đầu không rõ rệt, dễ nhầm lẫn với cảm lạnh thông thường. Tuy nhiên, khi viêm phổi trở nặng sẽ có những dấu hiệu điển hình hơn. Cụ thể như sau:
1.1. Các triệu chứng viêm phổi phổ biến
Triệu chứng viêm phổi ở trẻ phổ biến bao gồm:
- Trẻ có thể quấy khóc, không chịu chơi hoặc có thể li bì.
- Trẻ bị ho, nghẹt mũi, sốt, ớn lạnh và mệt mỏi.
- Thở nhanh bất thường, thở khó, thở rít hoặc khò khè. Tình trạng thở nhanh được xác định khi: Trẻ dưới 2 tháng: ≥60 lần/phút, trẻ từ 2 – 12 tháng: ≥50 lần/phút, trẻ từ 12 tháng – dưới 5 tuổi: ≥40 lần/phút.
- Nôn ói, tiêu chảy, đau bụng.
- Chán ăn, ăn kém hoặc bỏ bú.
Sốt là triệu chứng điển hình khi trẻ bị viêm phổi
1.2. Dấu hiệu viêm phổi nặng, nguy cơ biến chứng
Khi nhận thấy những dấu hiệu bé bị viêm phổi nặng cha mẹ cần phải đưa trẻ đi khám sớm. Các dấu hiệu bao gồm:
- Co rút lồng ngực: Khi trẻ hít vào, phần dưới lồng ngực bị lõm sâu vào. Đây là dấu hiệu của viêm phổi nặng.
- Cơ thể tím tái: Da mặt, môi, đầu móng tay chuyển sang màu xanh xám/tím tái, cho thấy cơ thể bị thiếu oxy nghiêm trọng.
- Sốt cao và kéo dài: Sốt cao liên tục không hạ trong 2 – 3 ngày.
- Biểu hiện nặng khác: Trẻ ngủ li bì, khó đánh thức, thở khò khè nghiêm trọng, đau ngực, hoặc khô môi.
2. Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ khiến trẻ dễ viêm phổi
Nguyên nhân
Dưới đây là các nguyên nhân khiến trẻ dễ mắc viêm phổi:
- Do vi khuẩn: Vi khuẩn chính gây bệnh viêm phổi ở trẻ là phế cầu (Streptococcus pneumoniae). Vi khuẩn lây truyền qua đường hô hấp (giọt bắn) hoặc tiếp xúc trực tiếp với người bệnh hoặc người lành mang mầm bệnh.
- Do virus: Viêm phổi ở trẻ cũng có thể do các loại virus khác gây ra (như Virus Hợp bào hô hấp – RSV, virus cúm, Adenovirus, v.v.).
Xem thêm:
- Viêm phổi do virus RSV: Triệu chứng, điều trị và phòng ngừa
- Xét nghiệm RSV phát hiện virus hợp bào hô hấp ở trẻ nhỏ
Yếu tố nguy cơ
Ngoài hai nguyên nhân chính do vi khuẩn và virus, viêm phổi ở trẻ cũng có thể hình thành do các yếu tố nguy cơ sau:
- Môi trường ô nhiễm: Trẻ sinh sống hoặc tiếp xúc thường xuyên với không khí bị ô nhiễm làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
- Hút thuốc thụ động: Việc trẻ thường xuyên hít phải khói thuốc lá là yếu tố nguy cơ cao, làm tổn thương khả năng bảo vệ tự nhiên của phổi.
- Yếu tố liên quan đến trẻ: Trẻ có hệ miễn dịch yếu, sinh non, suy dinh dưỡng, hoặc mắc các bệnh lý bẩm sinh về tim, phổi cũng dễ bị viêm phổi hơn.
Virus là một trong những nguyên nhân gây viêm phổi ở trẻ
3. Biến chứng viêm phổi ở trẻ nếu không phát hiện sớm
Nếu viêm phổi ở trẻ em không được phát hiện sớm và điều trị kịp thời, trẻ sẽ phải đối mặt với nhiều biến chứng nguy hiểm, có thể đe dọa đến tính mạng và gây tổn thương vĩnh viễn. Cụ thể như sau:
Biến chứng cấp
- Hội chứng suy hô hấp cấp (ARDS): Phổi bị tổn thương nặng nề, dẫn đến suy hô hấp cấp, và về lâu dài có thể gây viêm phổi mạn tính hoặc áp xe phổi.
Biến chứng muộn
- Tràn mủ màng phổi: Tình trạng nhiễm trùng nặng ở màng phổi, khiến bạch cầu tăng cao, trẻ khó thở và có thể gây kháng thuốc.
- Nhiễm trùng huyết (Sepsis): Vi khuẩn xâm nhập vào máu và hệ tuần hoàn, gây sốc nhiễm trùng, làm suy đa cơ quan, rất khó điều trị và có tỷ lệ tử vong cao.
- Viêm màng não: Biến chứng hiếm gặp nhưng cực kỳ nghiêm trọng, có thể gây rối loạn thần kinh, tổn thương não vĩnh viễn hoặc tử vong.
- Biến chứng tim mạch: Gồm tràn dịch màng tim và trụy tim, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chức năng tim.
- Các biến chứng khác: Bao gồm viêm phúc mạc, viêm nội tâm mạc, và viêm khớp.
Trẻ có thể bị hội chứng suy hô hấp khi viêm phổi biến chứng
4. Cách chẩn đoán viêm phổi ở trẻ
Để chẩn đoán viêm phổi ở trẻ em và ngăn ngừa tỷ lệ tử vong đáng kể do phát hiện muộn, việc đưa trẻ đi khám sớm ngay khi có triệu chứng là rất quan trọng. Bác sĩ sẽ dựa vào thăm khám lâm sàng và chỉ định các biện pháp cận lâm sàng chính xác, bao gồm:
- Chụp X-quang phổi: Đây là biện pháp chính giúp bác sĩ đánh giá chức năng phổi một cách chính xác và xác định hình ảnh tổn thương nhu mô phổi (nếu có), từ đó đưa ra chỉ định điều trị phù hợp.
- Các xét nghiệm khác: Tùy thuộc vào mức độ bệnh, bác sĩ có thể chỉ định thêm các xét nghiệm cần thiết nhằm tìm ra nguyên nhân gây bệnh cụ thể, bao gồm: xét nghiệm máu (kiểm tra tình trạng nhiễm trùng), cấy dịch tiết đường hô hấp, giúp phân lập vi khuẩn hoặc virus để xác định chính xác tác nhân gây bệnh.
Chụp X-quang phổi là cách chẩn đoán viêm phổi hiệu quả
5. Điều trị viêm phổi ở trẻ nhỏ
Việc điều trị viêm phổi ở trẻ nhỏ cần sự can thiệp y tế kịp thời và sự chăm sóc đúng cách tại nhà:
Can thiệp Y tế (Bắt buộc):
- Cha mẹ phải đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay để được thăm khám, chụp X-quang, xét nghiệm máu và chỉ định kháng sinh kịp thời.
- Tuyệt đối không tự ý dùng kháng sinh hoặc thuốc giảm ho khi chưa có chỉ định của bác sĩ.
Chăm sóc Hỗ trợ tại nhà:
- Hạ sốt: Cho trẻ uống thuốc hạ sốt (nếu sốt >38,5∘C theo chỉ định) và chườm ấm tích cực. Tăng cường cho trẻ uống nước để giảm sốt và làm loãng đờm.
- Làm sạch đường thở: Thực hiện vỗ lưng đúng cách (trước bữa ăn hoặc sau ăn 1 giờ) để giúp đờm long ra ngoài. Hướng dẫn trẻ lớn ho sâu để tống xuất đờm. Trẻ nhỏ có thể cần được hút đờm dãi tại cơ sở y tế.
- Vệ sinh: Vệ sinh mũi miệng, nhà cửa, đồ chơi sạch sẽ và rửa tay thường xuyên.
- Dinh dưỡng: Cho trẻ ăn thức ăn giàu dinh dưỡng, mềm, dễ tiêu hóa, chia thành nhiều bữa nhỏ và không nên ép trẻ ăn.
Chăm sóc cho trẻ tại nhà đúng cách giúp trẻ sớm khỏi bệnh
6. Cách phòng ngừa viêm phổi ở trẻ
Dưới đây là các biện pháp hiệu quả để phòng ngừa viêm phổi ở trẻ nhỏ:
- Tiêm phòng đầy đủ và đúng lịch: Đảm bảo trẻ được tiêm chủng đầy đủ các vắc-xin để phòng ngừa bệnh hiệu quả. Lịch tiêm phòng gồm: vắc-xin phế cầu khuẩn, ngăn ngừa Streptococcus pneumoniae – nguyên nhân gây viêm phổi, viêm màng não, nhiễm trùng huyết phổ biến nhất.
Vắc-xin Bạch hầu-Ho gà-Uốn ván, Hib, cúm, và các vắc-xin khác theo lịch tiêm chủng thường kỳ.
- Tăng cường miễn dịch tự nhiên: Cho trẻ bú mẹ ngay từ khi sinh ra và duy trì đến 2 tuổi. Sữa mẹ giúp cơ thể trẻ phát triển toàn diện và nâng cao khả năng chống lại bệnh tật.
- Đảm bảo vệ sinh môi trường và cá nhân: Cách ly trẻ với người bị bệnh (ho, sốt) để tránh lây lan mầm bệnh, giữ vệ sinh sạch sẽ môi trường sống. Không hút thuốc và tránh đun nấu trong phòng có trẻ nhỏ, vì khói gây tổn thương phổi.
- Phát hiện và điều trị sớm bệnh hô hấp: Nhanh chóng phát hiện các biểu hiện ban đầu của viêm đường hô hấp như ho, sốt, chảy nước mũi, khó thở và các rối loạn khác (tiêu chảy, ăn kém) để chăm sóc và điều trị kịp thời, tránh bệnh tiến triển thành viêm phổi.
Việc nắm vững các triệu chứng viêm phổi ở trẻ em là vô cùng quan trọng đối với cha mẹ. Hãy theo dõi trẻ thường xuyên để phát hiện sớm bệnh viêm phổi ở trẻ nhằm ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm như suy hô hấp, bảo vệ sức khỏe và sự sống cho trẻ.
