1. Xét nghiệm Cortisol có cần nhịn ăn không?
Xét nghiệm Cortisol là xét nghiệm đo nồng độ hormone cortisol trong máu, nước tiểu hoặc nước bọt. Hormone này được sản xuất bởi tuyến thượng thận và đóng vai trò quan trọng trong việc phản ứng với căng thẳng (stress), điều chỉnh quá trình chuyển hóa và chức năng miễn dịch.
Xét nghiệm Cortisol thường được thực hiện để chẩn đoán các rối loạn liên quan đến tuyến thượng thận, phổ biến nhất là hội chứng Cushing (thừa cortisol) và bệnh Addison (thiếu cortisol).
Về cơ bản, xét nghiệm Cortisol thường không bắt buộc phải nhịn ăn. Bởi vì nồng độ Cortisol trong máu chủ yếu thay đổi theo nhịp sinh học của cơ thể (thường cao nhất vào buổi sáng và thấp nhất vào ban đêm), chứ không bị ảnh hưởng trực tiếp bởi thức ăn.
Tuy nhiên, khi thực hiện xét nghiệm Cortisol bạn cần lưu ý những vấn đề quan trọng sau:
- Khi xét nghiệm kết hợp: Tuy nhiên, một số bác sĩ vẫn khuyến cáo nên lấy máu buổi sáng lúc đói nếu xét nghiệm Cortisol được thực hiện kết hợp với các chỉ số sinh hóa máu khác (như Glucose hay Lipid) vốn yêu cầu nhịn ăn.
- Thời điểm lấy mẫu: Việc lấy mẫu đúng thời điểm trong ngày (thường từ 7 giờ đến 9 giờ sáng) là yếu tố then chốt, quan trọng hơn việc nhịn ăn, để phản ánh chính xác nồng độ cortisol ở thời điểm đỉnh.
- Các yếu tố cần tránh: Để đảm bảo kết quả chính xác, bệnh nhân cần tránh stress, mất ngủ, vận động mạnh hoặc sử dụng các loại thuốc có thể ảnh hưởng đến nồng độ hormone trước khi xét nghiệm.
Bạn nên tuân thủ hướng dẫn cụ thể của bác sĩ về thời điểm lấy mẫu và các yếu tố cần kiêng cữ để kết quả xét nghiệm Cortisol phản ánh đúng chức năng tuyến thượng thận của bạn.
2. Các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm Cortisol
Kết quả xét nghiệm Cortisol rất nhạy cảm và dễ bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố bên trong và bên ngoài cơ thể. Để có kết quả chính xác, bạn cần nắm rõ những yếu tố gây biến động sau:
- Nhịp Sinh học: Nồng độ cortisol thay đổi theo đồng hồ sinh học: đạt mức cao nhất vào buổi sáng sớm (khoảng 7–9 giờ) và giảm dần, đạt mức thấp nhất vào ban đêm. Do đó, thời điểm lấy mẫu máu buổi sáng phải được tuân thủ nghiêm ngặt để phản ánh chính xác chức năng tuyến thượng thận.
- Stress và cảm xúc: Cortisol được mệnh danh là “hormone stress.” Bất kỳ hình thức căng thẳng, lo âu, sợ hãi hay đau đớn nào cũng có thể kích hoạt tuyến thượng thận và làm tăng tiết cortisol tạm thời, dẫn đến kết quả bị sai lệch.
- Thuốc men: Nhiều loại thuốc có thể tác động trực tiếp hoặc gián tiếp lên nồng độ cortisol, bao gồm: các loại thuốc chống viêm, thuốc tránh thai, một số loại thuốc chống trầm cảm và thuốc lợi tiểu. Bạn cần thông báo cho bác sĩ về tất cả các loại thuốc đang sử dụng trước khi xét nghiệm.
- Tình trạng sức khỏe: Các bệnh lý ảnh hưởng trực tiếp đến tuyến thượng thận như Suy thượng thận (giảm cortisol) hoặc Hội chứng Cushing (tăng cortisol) là mục tiêu chính của xét nghiệm. Ngoài ra, các tình trạng như béo phì hoặc nhiễm trùng mạn tính cũng có thể làm thay đổi nồng độ hormone này.
- Giấc ngủ và lối sống: Cortisol nhạy cảm với sự thay đổi thói quen. Thiếu ngủ, thay đổi múi giờ (jet lag) hoặc hoạt động thể lực gắng sức ngay trước khi lấy mẫu đều có thể làm biến động nồng độ cortisol, gây khó khăn cho việc diễn giải kết quả lâm sàng.
Việc tuân thủ nghiêm ngặt hướng dẫn của bác sĩ về thời điểm lấy mẫu và kiêng cữ các hoạt động gây stress là điều kiện tiên quyết để đảm bảo độ tin cậy của xét nghiệm.
3. Ý nghĩa kết quả xét nghiệm Cortisol
Xét nghiệm Cortisol đóng vai trò then chốt trong việc đánh giá chức năng của tuyến thượng thận và trục điều hòa hormone phức tạp là trục hạ đồi – tuyến yên – thượng thận (HPA) – hệ thống chịu trách nhiệm quản lý phản ứng căng thẳng của cơ thể.
Kết quả Cortisol được diễn giải dựa trên nồng độ và loại mẫu xét nghiệm:
Dựa trên nồng độ cortisol máu
- Cortisol máu cao: Thường gợi ý đến Hội chứng Cushing, có thể do khối u tại tuyến yên, u tuyến thượng thận, hoặc phổ biến nhất là do sử dụng thuốc Corticoid kéo dài. Ngoài ra, mức cao cũng có thể xuất hiện tạm thời do stress nặng, béo phì, trầm cảm hoặc nhiễm trùng mạn tính.
- Cortisol máu thấp: Gợi ý đến tình trạng suy thượng thận (thường là Bệnh Addison – suy thượng thận nguyên phát) hoặc suy tuyến yên. Mức thấp cũng xảy ra ở những người ngưng sử dụng Corticoid ngoại sinh, dẫn đến ức chế tạm thời chức năng thượng thận.
Dựa trên loại mẫu xét nghiệm
- Định lượng Cortisol nước tiểu 24 giờ: Chỉ số này phản ánh tổng lượng hormone Cortisol được tiết ra trong suốt cả ngày, đặc biệt hữu ích và thường được sử dụng trong chẩn đoán xác định Hội chứng Cushing.
- Cortisol nước bọt đêm: Mẫu nước bọt được lấy vào buổi tối muộn hoặc ban đêm, thời điểm Cortisol sinh lý phải ở mức thấp nhất. Xét nghiệm này thường dùng để phát hiện rối loạn nhịp tiết cortisol (ví dụ: Cortisol không giảm vào ban đêm), một dấu hiệu quan trọng của Hội chứng Cushing.
4. Lưu ý khi xét nghiệm Cortisol máu và trong nước tiểu 24 giờ
Để đảm bảo kết quả xét nghiệm Cortisol máu và nước tiểu 24 giờ được chính xác, bạn cần tuân thủ nghiêm ngặt các hướng dẫn về thời gian và các yếu tố kiêng cữ:
Đối với Xét nghiệm Cortisol Máu
- Thời điểm lấy mẫu quan trọng: Bắt buộc nên lấy mẫu vào buổi sáng sớm (khoảng 7–9 giờ) để phản ánh đúng đỉnh tiết cortisol sinh lý (mức cao nhất trong ngày).
- Tránh các yếu tố gây biến động: Trước khi lấy máu, bạn cần tránh căng thẳng, vận động mạnh hoặc mất ngủ, vì những yếu tố này sẽ làm tăng cortisol tạm thời, dẫn đến kết quả sai.
- Báo cáo thuốc đang dùng: Phải thông báo cho bác sĩ về tất cả các loại thuốc đang sử dụng, đặc biệt là Corticoid, thuốc tránh thai, thuốc chống trầm cảm hoặc thuốc lợi tiểu, vì chúng có thể làm sai lệch kết quả. Nếu có thể, cần dừng các loại thuốc này theo chỉ định của bác sĩ.
- Lấy mẫu buổi tối (Nếu có): Trong một số trường hợp đặc biệt, bác sĩ có thể yêu cầu lấy thêm mẫu máu vào buổi tối hoặc thực hiện các nghiệm pháp động học (ức chế/kích thích) để đánh giá chức năng tuyến thượng thận một cách toàn diện.
Đối với xét nghiệm Cortisol nước tiểu 24 giờ
- Thu thập mẫu chính xác: Việc thu thập phải đảm bảo toàn bộ nước tiểu trong 24 giờ. Bạn cần bỏ phần nước tiểu đầu tiên của buổi sáng (ví dụ: 7 giờ sáng), và bắt đầu tính từ lần tiểu tiếp theo.
- Không bỏ sót mẫu: Tuyệt đối không được bỏ sót bất kỳ lần đi tiểu nào trong suốt 24 giờ, vì điều này sẽ làm giảm tổng lượng Cortisol và khiến kết quả bị sai lệch.
- Bảo quản Mẫu: Mẫu nước tiểu phải được thu thập và bảo quản trong bình sạch. Cần tuân thủ hướng dẫn của phòng xét nghiệm, có thể cần để mẫu trong tủ lạnh trong suốt thời gian thu thập.
- Kiêng cữ tương tự: Trong thời gian thu thập, người bệnh cũng cần tránh căng thẳng và hạn chế dùng thuốc có ảnh hưởng đến nồng độ cortisol để đảm bảo tính đại diện của mẫu.
Hy vọng bài viết đã giúp bạn giải đáp thắc mắc xét nghiệm Cortisol có cần nhịn ăn không? Tuy không cần nhịn ăn nhưng bạn cần lựa chọn thời điểm xét nghiệm phù hợp, tránh stress, vận động mạnh và báo cáo các loại thuốc đang dùng cho bác sĩ để đảm bảo kết quả chính xác nhất.
