Xét nghiệm PCT trong chẩn đoán và theo dõi nhiễm khuẩn

Xét nghiệm PCT là gì?

Xét nghiệm Procalcitonin (PCT) là một xét nghiệm máu dùng để phát hiện nhiễm trùng do vi khuẩn và đánh giá mức độ nghiêm trọng của bệnh.

Procalcitonin là tiền chất của hormone calcitonin, bình thường chỉ xuất hiện với lượng rất thấp trong cơ thể, tuy nhiên khi xảy ra nhiễm trùng toàn thân do vi khuẩn, nồng độ PCT tăng cao do phản ứng viêm và nội độc tố vi khuẩn kích thích.

Ngoài ra, xét nghiệm này còn đóng vai trò trong việc hướng dẫn sử dụng kháng sinh hợp lý và theo dõi hiệu quả điều trị, đặc biệt ở những bệnh nhân nặng đang điều trị tại các đơn vị hồi sức tích cực (ICU).

Mục đích xét nghiệm PCT

Mục đích chính của xét nghiệm Procalcitonin (PCT) là hỗ trợ chẩn đoán và kiểm soát nhiễm trùng do vi khuẩn, cụ thể:

•       Chẩn đoán nhiễm khuẩn: Giúp phân biệt nhiễm trùng do vi khuẩn với các nguyên nhân gây viêm khác như virus hoặc bệnh lý tự miễn.
•       Đánh giá mức độ nặng: Nồng độ PCT càng cao thường cho thấy mức độ nhiễm trùng càng nghiêm trọng.
•       Hỗ trợ điều trị kháng sinh: Hướng dẫn quyết định khởi trị, duy trì hoặc ngừng kháng sinh một cách hợp lý.
•       Theo dõi đáp ứng điều trị: Mức PCT giảm dần có thể cho thấy điều trị đang hiệu quả và tình trạng nhiễm trùng đang cải thiện.
•       Phát hiện sớm nhiễm khuẩn huyết: Sự gia tăng mạnh PCT là dấu hiệu cảnh báo nguy cơ nhiễm trùng huyết hoặc sốc nhiễm khuẩn.

Chỉ định xét nghiệm PCT khi nào?

Xét nghiệm PCT thường được chỉ định trong nhiều tình huống lâm sàng, đặc biệt tại khoa cấp cứu và hồi sức tích cực (ICU), nhằm hỗ trợ chẩn đoán và theo dõi điều trị các bệnh lý nhiễm trùng nghiêm trọng, cụ thể:

• Nghi ngờ nhiễm khuẩn huyết hoặc nhiễm khuẩn toàn thân: Giúp phát hiện sớm tình trạng nhiễm trùng và xác định nguồn gốc vi khuẩn.
• Phân biệt giữa nhiễm vi khuẩn và virus: Đặc biệt trong các bệnh lý đường hô hấp, xét nghiệm PCT hỗ trợ quyết định có cần dùng kháng sinh hay không.
•       Bệnh nhân nhập viện vì viêm phổi hoặc nhiễm trùng hô hấp dưới: Giúp cá thể hóa điều trị, hạn chế lạm dụng kháng sinh.
• Sau phẫu thuật hoặc chấn thương: Khi có biểu hiện viêm toàn thân, xét nghiệm PCT giúp phân biệt giữa viêm do nhiễm khuẩn và viêm không do nhiễm khuẩn.
• Theo dõi hiệu quả điều trị kháng sinh: Đặc biệt ở bệnh nhân nặng, PCT giúp đánh giá đáp ứng điều trị và hỗ trợ điều chỉnh phác đồ.
• Nghi ngờ nhiễm trùng huyết sơ sinh: Là công cụ hữu ích trong việc phát hiện sớm nhiễm khuẩn ở trẻ sơ sinh, khi mà các dấu hiệu lâm sàng thường không rõ ràng.

Ý nghĩa kết quả chỉ số xét nghiệm PCT

PCT tăng

Nồng độ procalcitonin (PCT) trong máu tăng cao thường là dấu hiệu gợi ý tình trạng nhiễm trùng toàn thân do vi khuẩn, mức PCT càng cao thì nguy cơ nhiễm trùng nặng, bao gồm cả nhiễm khuẩn huyết (sepsis) càng lớn, các ngưỡng tham chiếu thường được sử dụng trong lâm sàng như sau:

• < 0,1 ng/mL: Bình thường – khả năng nhiễm trùng rất thấp.
• 0,1 – 0,25 ng/mL: Tăng nhẹ – khả năng nhiễm trùng không cao, có thể do virus hoặc giai đoạn rất sớm.
• 0,25 – 0,5 ng/mL: Gợi ý nhiễm khuẩn khu trú, cần theo dõi diễn tiến lâm sàng hoặc xét nghiệm lại.
• > 0,5 ng/mL: Khả năng cao có nhiễm trùng do vi khuẩn, cân nhắc khởi động điều trị bằng kháng sinh.
• > 2,0 ng/mL: Nguy cơ cao bị nhiễm khuẩn huyết hoặc nhiễm khuẩn nặng, cần được điều trị tích cực.

Trong các đơn vị hồi sức tích cực (ICU), sự gia tăng liên tục hoặc duy trì ở mức cao của PCT có thể phản ánh tình trạng nhiễm trùng đang tiến triển hoặc không đáp ứng với điều trị, ngược lại sự giảm dần nồng độ PCT thường đi kèm với cải thiện lâm sàng, cho thấy phác đồ đang điều trị hiệu quả.

PCT thấp

Nồng độ Procalcitonin (PCT) thấp hoặc trong giới hạn bình thường thường phản ánh khả năng nhiễm trùng do vi khuẩn là thấp, đây là một chỉ số hữu ích trong việc hỗ trợ loại trừ nhiễm khuẩn, đặc biệt trong các bệnh lý do virus, từ đó giúp tránh lạm dụng kháng sinh không cần thiết.

Tuy nhiên, cần thận trọng khi diễn giải giá trị PCT thấp trong một số tình huống lâm sàng như ở giai đoạn rất sớm của nhiễm trùng, trong các trường hợp nhiễm khuẩn khu trú hoặc ở những bệnh nhân suy giảm miễn dịch, phản ứng viêm toàn thân có thể bị suy giảm, khiến nồng độ PCT không tăng đáng kể dù có nhiễm trùng.

Vì vậy, PCT thấp không hoàn toàn loại trừ nhiễm khuẩn, và cần được đánh giá kết hợp với lâm sàng và các xét nghiệm khác để đưa ra quyết định điều trị phù hợp.

Các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm PCT

Nồng độ Procalcitonin (PCT) có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố sinh lý và bệnh lý như:

• Thời điểm lấy mẫu: PCT bắt đầu tăng sau khoảng 2–4 giờ kể từ khi khởi phát nhiễm trùng và đạt đỉnh trong vòng 12–24 giờ, việc xét nghiệm quá sớm có thể cho kết quả âm tính giả do nồng độ chưa kịp tăng.
• Loại và vị trí nhiễm trùng: Nhiễm trùng do vi khuẩn thường gây tăng PCT rõ rệt hơn so với nhiễm virus hoặc nấm, ngoài ra nhiễm khuẩn khu trú có thể không làm PCT tăng nhiều như trong các trường hợp nhiễm trùng toàn thân.
• Phản ứng viêm không do nhiễm trùng: Tình trạng viêm do chấn thương nặng, phẫu thuật lớn hoặc bỏng rộng có thể kích thích sản sinh PCT ngay cả khi không có nhiễm trùng.
• Suy giảm chức năng thận: Ở bệnh nhân mắc bệnh thận mạn, PCT có thể bị tích lũy do giảm đào thải, làm tăng nồng độ trong máu ngay cả khi không có nhiễm khuẩn.
• Tình trạng ức chế miễn dịch: Những bệnh nhân đang điều trị bằng hóa trị, corticosteroid hoặc có suy giảm miễn dịch bẩm sinh có thể không tạo ra đủ phản ứng viêm để kích thích tăng PCT do hệ miễn dịch của cơ thể bị suy yếu, dẫn đến kết quả thấp giả.
• Tuổi và đặc điểm sinh lý: Trẻ sơ sinh, đặc biệt trong vài ngày đầu sau sinh, có thể có tình trạng PCT tăng sinh lý mà không liên quan đến nhiễm trùng.

Hạn chế của xét nghiệm PCT

Dù xét nghiệm Procalcitonin (PCT) là một công cụ giá trị trong chẩn đoán và theo dõi nhiễm trùng do vi khuẩn, nó vẫn tồn tại một số hạn chế cần được nhận thức rõ để tránh sai lệch trong đánh giá lâm sàng:

• Không hoàn toàn đặc hiệu cho nhiễm trùng: Nồng độ PCT có thể tăng trong các tình trạng viêm không do nhiễm khuẩn, như sau chấn thương nặng, phẫu thuật lớn hoặc bỏng rộng.
• Tăng chậm sau khởi phát nhiễm trùng: PCT cần thời gian từ 2 – 4 giờ để bắt đầu tăng và đạt đỉnh sau 12 – 24 giờ, do đó xét nghiệm thực hiện sớm có thể cho kết quả âm tính giả.
• Phản ứng yếu trong nhiễm trùng khu trú: Một số nhiễm trùng tại chỗ như áp xe, viêm phổi khu trú hoặc viêm đường tiết niệu có thể không gây tăng PCT rõ rệt, khiến việc đánh giá mức độ bệnh trở nên khó khăn.
• Không thể sử dụng đơn lẻ để chẩn đoán: Việc quyết định điều trị vẫn cần dựa trên tổng hợp các yếu tố lâm sàng, cận lâm sàng và tiền sử bệnh.
• Chi phí cao và hạn chế trong tiếp cận: So với các dấu ấn viêm khác như CRP, xét nghiệm PCT có chi phí cao hơn và không phải cơ sở y tế nào cũng trang bị đầy đủ.
• Ảnh hưởng bởi thuốc và bệnh lý nền: Các thuốc ức chế miễn dịch (như corticosteroid hoặc hóa trị) có thể làm giảm phản ứng viêm của cơ thể, dẫn đến nồng độ PCT thấp giả ngay cả khi có nhiễm trùng.

Vì vậy, để đạt được giá trị lâm sàng tối ưu, xét nghiệm PCT cần được sử dụng như một phần trong chiến lược đánh giá toàn diện, không thay thế cho thăm khám và nhận định của bác sĩ lâm sàng.

Những trường hợp PCT tăng không phải do nhiễm khuẩn

Mặc dù Procalcitonin (PCT) nhạy với nhiễm khuẩn toàn thân, vẫn có nhiều tình huống không phải nhiễm trùng có thể gây tăng PCT, dẫn đến nguy cơ chẩn đoán sai nếu không được đánh giá toàn diện, một số nguyên nhân điển hình bao gồm:

• Phẫu thuật lớn: Đặc biệt là các phẫu thuật tim hoặc bụng, khi tổn thương mô lan rộng có thể kích hoạt phản ứng viêm tương tự như trong nhiễm trùng.
• Chấn thương nặng: Tai nạn gây đa chấn thương hoặc chấn thương kín nghiêm trọng có thể kích thích phản ứng viêm toàn thân, dẫn đến tăng PCT ngay cả khi không có nhiễm khuẩn.
• Bỏng diện rộng: Bỏng mức độ nặng làm giải phóng hàng loạt cytokine viêm, từ đó làm tăng nồng độ PCT mà không có nhiễm khuẩn kèm theo.
• Sốc tim hoặc tụt huyết áp kéo dài: Thiếu máu mô nghiêm trọng trong các tình huống này có thể tạo ra tình trạng sinh lý tương tự nhiễm trùng, bao gồm cả hiện tượng tăng PCT.
• Viêm tụy cấp nặng: Trong một số trường hợp, viêm tụy không do nhiễm trùng vẫn có thể dẫn đến tăng đáng kể nồng độ PCT.
• Sốc nhiệt: Tình trạng tăng thân nhiệt quá mức có thể kích hoạt hệ miễn dịch và làm tăng PCT như trong nhiễm trùng hệ thống.
• Các bệnh tự miễn: Một số đợt bùng phát của bệnh lý tự miễn có biểu hiện viêm hệ thống mạnh, dẫn đến tăng PCT dù không có nhiễm khuẩn.
• Bệnh ác tính: Một số loại ung thư như ung thư tuyến giáp thể tủy hoặc ung thư phổi tế bào nhỏ có thể sản xuất procalcitonin, gây tăng PCT không liên quan đến nhiễm trùng.

Trong tất cả các tình huống trên, điều quan trọng là không nên dựa vào chỉ số PCT đơn lẻ, cần kết hợp với thăm khám lâm sàng, xét nghiệm bổ sung và chẩn đoán hình ảnh để xác định chính xác nguyên nhân gây tăng PCT, từ đó tránh chỉ định kháng sinh không cần thiết và cải thiện chất lượng chăm sóc người bệnh.

Xét nghiệm PCT tin cậy, chuyên nghiệp, nhanh chóng tại Mirai Healthcare

Để thực hiện Xét nghiệm PCT (Procalcitonin) một cách tin cậy, chuyên nghiệp và nhanh chóng, Mirai Healthcare là địa chỉ lý tưởng. Mirai Healthcare thuộc Tập đoàn Hoken Kagaku Kenkyujo, một trong những trụ cột vững chắc của nền y tế Nhật Bản, đảm bảo chất lượng dịch vụ y tế cao cấp. 

Cơ sở này sở hữu máy móc, trang thiết bị hiện đại điển hình là hệ thống máy xét nghiệm sinh hóa và miễn dịch ATELLICA, với công suất xử lý mẫu ấn tượng (Bộ xử lí mẫu lên tới 500 mẫu/giờ). Hệ thống tiên tiến này giúp phân tích chỉ số PCT với độ chính xác cao và trả kết quả nhanh chóng, hỗ trợ đắc lực trong việc chẩn đoán nhiễm trùng và nhiễm khuẩn huyết. 

Khách hàng sẽ được trải nghiệm quy trình thăm khám chuẩn Nhật và nhận được sự tư vấn tận tình từ đội ngũ chuyên môn.

Nếu vẫn còn băn khoăn về xét nghiệm PCT, bạn vui lòng liên hệ Mirai Healthcare qua website https://miraihealthcare.vn/ hoặc Hotline 1900 9186 để được tư vấn chi tiết.