Xét nghiệm PSA là gì?
PSA là viết tắt của Prosate Specific Antigen là một kháng nguyên đặc hiệu của tuyến tiền liệt bài tiết ra (một loại protease serine được chế tiết bởi tế bào biểu mô). Kháng nguyên đặc hiệu tiền liệt tuyến PSA được sử dụng ứng dụng rộng rãi trong sàng lọc ung thư tiền liệt tuyến. PSA tồn tại dưới 2 dạng trong máu, dạng tự do (PSA free) và dạng gắn vào protein trong máu.
Bình thường PSA luôn tồn tại với một lượng nhỏ trong máu và tinh dịch của nam giới. Khi mô học của tuyến tiền liệt gặp vấn đề (viêm, phì đại, ung thư) thì nồng độ PSA sẽ tăng lên.
Chỉ định xét nghiệm PSA khi nào?
Tuyến tiền liệt là một cơ quan chỉ có ở nam giới, nằm ngay sát cổ bàng quang. Ung thư tiền liệt tuyến (tuyến tiền liệt) là một trong những loại ung thư hay gặp nhất ở nam giới (chiếm khoảng 15% trong tất cả các loại Ung thư). Theo GLOBOCAN 2020 tại Việt Nam, ung thư tiền liệt tuyến là ung thư xếp hàng thứ 8 (tỷ lệ mắc mới) và xếp hàng thứ 10 (về tỷ lệ tử vong) [1].
Xét nghiệm PSA giúp chẩn đoán ung thư tuyến tiền liệt
Định lượng PSA được chỉ định trong một số trường hợp sau:
- Bệnh nhân đã được chẩn đoán xác định là ung thư tiền liệt tuyến, xét nghiệm PSA lúc này đóng vai trò theo dõi điều trị, lựa chọn phương pháp điều trị và theo dõi sau điều trị.
- Bệnh nhân sau điều trị ung thư tiền liệt tuyến (xem phần sau – ý nghĩa xét nghiệm PSA).
- Nam giới tuổi trưởng thành có các triệu chứng: tiểu buốt, tiểu đêm nhiều lần (gây rối loạn giấc ngủ), xuất tinh có máu.
Ý nghĩa xét nghiệm PSA trong ung thư tuyến tiền liệt
Nồng độ PSA càng tăng cao thì khả năng ung thư tiền liệt tuyến càng lớn; nhưng ngay cả khi nồng độ PSA < 4ng/mL cũng vẫn có khả năng ung thư tiền liệt tuyến. Do vậy, Hội Niệu khoa và Thận học Việt Nam (VUNA) có đưa ra khuyến nghị lấy mức nồng độ PSA bất thường là > 4ng/mL.
Nồng độ PSA cao giúp chẩn đoán ung thư tiền liệt tuyến
Để phân biệt giữa tăng sinh lành tính tiền liệt tuyến (u phì đại lành tính tiền liệt tuyến) với ung thư tiền liệt tuyến, sử dụng tỷ lệ PSA tự do và PSA toàn phần. Khi nồng độ PSA từ 4 – 10 ng/mL thì cần tính tỷ lệ PSA tự do/toàn phần.
Đánh giá tốc độ tăng PSA: tốc độ tăng nồng độ PSA là sự thay đổi nồng độ PSA trong máu theo thời gian, có thể dùng ngưỡng tốc độ tăng PSA tăng 0,75 ng/mL/năm để phân biệt u phì đại lành tính tiền liệt tuyến với ung thư tiền liệt tuyến với độ đặc hiệu 90 – 100% [2].
Xét nghiệm PSA đối với giai đoạn của ung thư tiền liệt tuyến: bệnh ở giai đoạn càng muộn (kết hợp với tuổi càng cao) nếu nồng độ PSA trong máu càng tăng thì [2]:
- Nếu PSA < 10ng/mL: khối u thường khu trú trong tuyến tiền liệt;
- Nếu PSA > 30 ng/mL: khối u ở giai đoạn có xâm lấn vào túi tinh;
- Nếu PSA > 100 ng/mL: khối u có di căn xa.
Xét nghiệm PSA đóng vai trò kết hợp cùng các biện pháp khác để đánh giá di căn hạch (N) trong bước đánh giá trước điều trị (đánh giá mức độ lan rộng của khối u, đánh giá di căn hạch, đánh giá di căn xương).
Đánh giá di căn hạch thực hiện khi có chiến lược điều trị triệt căn, nếu nồng độ PSA < 20ng/mL tức là có khả năng di căn hạch < 10%, có thể không cần đánh giá hạch [1].
Theo dõi nồng độ PSA sau điều trị: Tùy từng phương pháp điều trị mà thời gian kiểm tra nồng độ PSA có khác nhau. Kiểm tra nồng độ PSA luôn được tiến hành song song với các biện pháp khám lâm sàng (thăm trực tràng).
Sau phẫu thuật hoặc điều trị triệt căn:
- Xét nghiệm PSA 3 – 6 tháng/lần liên tục trong khoảng thời gian 5 năm liên tiếp; sau đó cứ 6 – 12 tháng xét nghiệm 1 lần nồng độ PSA từ năm thứ 6.
- Nếu phát hiện có hạch di căn, xét nghiệm PSA 1 – 3 tháng/lần liên tiếp các năm tiếp theo.
Sau điều trị thuốc ức chế Androgen: Xét nghiệm định lượng PSA cứ 1 – 3 tháng/lần trong tất cả các năm.
Liên quan tới thời gian sống thêm, nếu bệnh nhân ung thư tiền liệt tuyến có nồng độ PSA càng cao thì tiên lượng càng xấu.
Các lưu ý khi làm xét nghiệm PSA
- Kiêng xuất tinh, quan hệ tình dục, vận động thể dục thể thao mạnh 48 giờ trước khi làm xét nghiệm.
- Nếu có nhiễm khuẩn tiết niệu cần điều trị khỏi hoàn toàn trước 6 tuần kể từ khi lấy mẫu xét nghiệm định lượng PSA.
- Nếu bệnh nhân có đặt ống thông tiểu (sonde bàng quang) thì sau rút sonde tiểu người bệnh cần đợi ít nhất 6 tuần sau đó mới làm xét nghiệm định lượng PSA.
- Thông báo cho nhân viên lấy máu làm xét nghiệm PSA nếu như trong giai đoạn này bạn có sử dụng các thuốc điều trị bệnh khác.
Nhằm tăng giá trị chẩn đoán của PSA, có thể làm thêm xét nghiệm PSA tự do (fPSA) bên cạnh xét nghiệm PSA toàn phần (tPSA).
PSA có thể tăng lên trong một số tình huống không phải ung thư: tuổi của người đàn ông, viêm tuyến tiền liệt, tăng sản lành tính (u phì đại lành tính), tác dụng phụ của một số loại thuốc.
Xét nghiệm PSA tầm soát ung thư tuyến tiền liệt ở đâu?
Khách hàng là nam giới muốn sàng lọc ung thư tiền liệt tuyến hoặc muốn xét nghiệm kiểm tra định kỳ PSA không cần nhịn ăn. Mẫu máu tĩnh mạch sau khi lấy được định lượng PSA bằng kỹ thuật hóa phát quang miễn dịch hoặc kỹ thuật ELISA.
Kết quả xét nghiệm thường có sau không quá 2 giờ.
Để được tư vấn và thực hiện xét nghiệm PSA bạn có thể đến với phòng khám Mirai. Bạn sẽ nhận được sự an tâm tuyệt đối về tính chính xác của kết quả xét nghiệm và nhận được sự tư vấn đầy đủ về kết quả xét nghiệm, trực tiếp từ phía đội ngũ chuyên môn là các Bác sĩ của phòng khám Mirai.
TLTK:
[1]. Bộ Y tế (2020). Quyết định số 3130/QĐ-BYT về việc ban hành tài liệu chuyên môn “Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị ung thư tuyến tiền liệt”.
[2]. Lê Thị Khánh Tâm (2020). Đánh giá kết quả điều trị nội tiết ung thư tiền liệt tuyến giai đoạn IV. Luận án Tiến sĩ Y học. Chuyên ngành Ung thư.
