Gan nhiễm mỡ là tình trạng tích tụ mỡ bất thường tại gan, tiềm ẩn nhiều nguy cơ sức khỏe. Liệu bệnh có nguy hiểm? Có thể điều trị tại nhà hiệu quả không? Hãy cùng tìm hiểu với bài viết sau.
1. Gan nhiễm mỡ là gì?
Gan nhiễm mỡ là tình trạng mỡ tích tụ bất thường trong tế bào gan, vượt quá 5-10% trọng lượng gan. Nếu không được kiểm soát, bệnh có thể tiến triển nghiêm trọng thành viêm gan nhiễm mỡ, xơ gan, và thậm chí là ung thư gan.
Các cấp độ gan nhiễm mỡ
1.1. Dựa trên lượng mỡ tích tụ, bệnh được phân thành ba cấp độ:
- Gan nhiễm mỡ độ 1 (Nhẹ): Mỡ chiếm 5-10% trọng lượng gan, thường không có triệu chứng rõ ràng và được phát hiện tình cờ qua siêu âm. Gan vẫn hoạt động bình thường và ít gây tổn thương, có thể cải thiện bằng thay đổi lối sống.
- Gan nhiễm mỡ độ 2 (Trung bình): Lượng mỡ từ 10-30% trọng lượng gan, có thể xuất hiện mệt mỏi, đầy bụng, chán ăn. Tế bào gan bắt đầu bị tổn thương nhẹ, cần thay đổi lối sống và theo dõi y khoa.
- Gan nhiễm mỡ độ 3 (Nặng): Mỡ chiếm trên 30% trọng lượng gan, dễ dẫn đến viêm gan nhiễm mỡ, xơ gan hoặc ung thư gan. Triệu chứng rõ rệt hơn như đau hạ sườn phải, vàng da, rối loạn tiêu hóa, cần điều trị tích cực, có thể dùng thuốc hoặc can thiệp y khoa.
1.2. Phân loại gan nhiễm mỡ theo nguyên nhân
- Gan nhiễm mỡ do rượu (AFLD): Xảy ra ở người uống nhiều rượu bia và dễ tiến triển thành viêm gan do rượu, xơ gan.
- Gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD): Liên quan đến béo phì, tiểu đường, rối loạn mỡ máu, thường gặp ở người ít vận động và có chế độ ăn uống không lành mạnh.
Gan nhiễm mỡ là tình trạng mỡ tích tụ vượt quá 5 -10% trọng lượng của gan
2. Chỉ số gan nhiễm mỡ bình thường là bao nhiêu?
Ngày nay, bác sĩ chẩn đoán gan nhiễm mỡ dựa trên các chỉ số men gan trong xét nghiệm máu, bao gồm ALT (SGPT), AST (SGOT), ALP và GGT. Gan được coi là khỏe mạnh nếu các chỉ số này nằm trong giới hạn bình thường sau:
- ALT (SGPT): Chỉ số bình thường là 20 – 40 UI/L. ALT là một enzyme chủ yếu được tìm thấy trong gan. Khi tế bào gan bị tổn thương, ALT sẽ giải phóng vào máu, làm tăng nồng độ.
- AST (SGOT): Chỉ số bình thường là 20 – 40 UI/L. Khi AST tăng > 40 UI/L có thể là tổn thương gan
- ALP: Chỉ số bình thường là 35 – 115 UI/L. ALP tăng cao có thể do các vấn đề ở gan hoặc đường mật.
- GGT: Chỉ số bình thường là 3 – 60 UI/L. GGT rất nhạy cảm với tổn thương gan do rượu và tắc nghẽn đường mật. Nồng độ GGT tăng cao thường liên quan đến việc uống nhiều rượu hoặc bệnh gan.
Bác sĩ dựa vào chỉ số men gan trong xét nghiệm máu để chẩn đoán bệnh gan nhiễm mỡ
3. Triệu chứng gan nhiễm mỡ
Khi bị gan nhiễm mỡ, bạn sẽ gặp các triệu chứng điển hình sau:
3.1. Triệu chứng chung
Những triệu chứng chung của người bị gan nhiễm mỡ là:
- Mệt mỏi: Gan bị quá tải trong việc xử lý chất béo và độc tố, dẫn đến giảm hiệu quả hoạt động và gây cảm giác mệt mỏi.
- Khó chịu hoặc đau nhẹ vùng bụng trên, bên phải: Gan bị tích tụ mỡ gây sưng và căng giãn bao gan, tạo cảm giác khó chịu hoặc đau.
- Ăn không ngon, buồn nôn: Chức năng gan suy giảm ảnh hưởng đến quá trình tiêu hóa và chuyển hóa, gây ra các triệu chứng tiêu hóa.
3.2. Khi gan nhiễm mỡ tiến triển nặng
Nếu người bệnh bị gan nhiễm mỡ tiến triển nặng sẽ có các dấu hiệu rõ rệt hơn. Bao gồm:
- Vàng da, vàng mắt: Gan tổn thương không thể chuyển hóa bilirubin hiệu quả, tích tụ trong máu gây vàng da.
- Nước tiểu sẫm màu, phân nhạt màu: Bilirubin dư thừa thải qua nước tiểu làm nước tiểu sẫm màu, trong khi bài tiết mật giảm làm phân nhạt màu.
- Phù chân, bụng to (cổ trướng): Gan không sản xuất đủ albumin làm giảm áp suất keo trong máu, gây ứ dịch ở chân và bụng.
- Xuất huyết dưới da, dễ bầm tím: Gan giảm sản xuất các yếu tố đông máu, dẫn đến dễ chảy máu và bầm tím.
- Lú lẫn, mất tập trung (bệnh não gan): Gan tổn thương nặng không thể thải độc, các chất độc tích tụ ảnh hưởng đến não.
3.3. Dấu hiệu cận lâm sàng:
Các dấu hiệu cận lâm sàng của người bệnh gan nhiễm mỡ sau khi thăm khám và xét nghiệm chuyên sâu như sau:
- Xét nghiệm máu: Men gan tăng do tế bào gan bị tổn thương, rối loạn mỡ máu và đường huyết cao thường liên quan đến gan nhiễm mỡ.
- Siêu âm gan: Mỡ trong gan làm tăng độ phản âm, khiến hình ảnh gan sáng hơn bình thường.
- Sinh thiết gan: Lấy mẫu mô gan để kiểm tra trực tiếp lượng mỡ và mức độ tổn thương.
Gan nhiễm mỡ dẫn đến các triệu chứng khó chịu hoặc đau nhẹ vùng bụng
4. Gan nhiễm mỡ có nguy hiểm không?
Gan nhiễm mỡ là tình trạng lượng chất béo tích tụ trong gan vượt quá mức bình thường, > 5% trọng lượng gan. Mặc dù ban đầu gan nhiễm mỡ có thể không đáng lo ngại, nhưng nếu không được kiểm soát và điều trị kịp thời, có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng.
Gan nhiễm mỡ có nguy hiểm không hoàn toàn phụ thuộc vào tình trạng và giai đoạn bệnh. Cụ thể:
Giai đoạn đầu
Nếu gan nhiễm mỡ nhẹ, chưa gây ra viêm nhiễm, bệnh thường không nguy hiểm và có thể được cải thiện đáng kể, thậm chí hồi phục hoàn toàn, thông qua việc thay đổi lối sống lành mạnh.
Thực tế, nhiều người mắc gan nhiễm mỡ nhưng không hề có triệu chứng rõ ràng và bệnh cũng không tiến triển nặng hơn theo thời gian nếu duy trì được các biện pháp kiểm soát.
Khi bệnh tiến triển
Nếu không có sự can thiệp và kiểm soát hiệu quả, gan nhiễm mỡ có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng hơn như:
- Viêm gan nhiễm mỡ (NASH): Tình trạng này xảy ra khi lượng mỡ tích tụ trong gan gây ra tổn thương cho tế bào gan, dẫn đến viêm.
- Xơ gan: Đây là giai đoạn tổn thương gan không thể phục hồi, khi các tế bào gan khỏe mạnh bị thay thế bởi mô sẹo, làm suy giảm chức năng gan nghiêm trọng và có thể dẫn đến suy gan.
- Ung thư gan: Nguy cơ phát triển ung thư gan tăng lên đáng kể nếu xơ gan tiến triển nặng và kéo dài.
- Gan nhiễm mỡ do rượu nguy hiểm hơn: So với gan nhiễm mỡ không do rượu, tình trạng gan nhiễm mỡ gây ra bởi việc uống nhiều rượu bia có khả năng tiến triển thành viêm gan do rượu và xơ gan một cách nhanh chóng hơn nhiều.
Gan nhiễm mỡ thực sự nguy hiểm khi
Gan nhiễm mỡ trở nên thực sự nguy hiểm trong các trường hợp sau:
- Gây viêm gan: Khi xét nghiệm cho thấy men gan tăng cao, đây là dấu hiệu gan đang bị viêm do lượng mỡ tích tụ.
- Tiến triển thành xơ gan, suy gan: Đây là những giai đoạn cuối của bệnh gan, gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng và ảnh hưởng lớn đến sức khỏe, thậm chí đe dọa tính mạng.
- Ảnh hưởng đến các cơ quan khác: Gan nhiễm mỡ không chỉ gây hại cho gan mà còn có thể liên quan đến các vấn đề sức khỏe khác như bệnh tim mạch và bệnh thận.
Gan nhiễm mỡ khi không được điều trị sớm có thể dẫn tới bệnh ung thư gan
5. Nguyên nhân gan nhiễm mỡ
Gan nhiễm mỡ thường do các nguyên nhân liên quan đến chế độ ăn uống, lối sống kém lành mạnh. Bao gồm:
5.1. Gan nhiễm mỡ không do rượu
Một số người không uống rượu nhưng vẫn bị gan nhiễm mỡ do các nguyên nhân chính sau:
- Béo phì: Lượng mỡ thừa trong cơ thể sẽ được vận chuyển và tích tụ tại gan.
- Kháng insulin và tiểu đường type 2: Insulin không hoạt động hiệu quả làm tăng sản xuất và lắng đọng chất béo ở gan.
- Rối loạn mỡ máu: Mức triglyceride và cholesterol xấu cao trong máu làm tăng lượng mỡ có sẵn để gan hấp thụ và tích trữ.
- Hội chứng chuyển hóa: Sự kết hợp các yếu tố nguy cơ này (béo bụng, cao huyết áp, đường huyết cao, rối loạn mỡ máu) thúc đẩy mạnh mẽ quá trình tích tụ mỡ ở gan.
- Chế độ ăn uống không lành mạnh: Tiêu thụ nhiều chất béo xấu và đường khiến gan phải làm việc quá tải để xử lý, dẫn đến tích tụ mỡ.
- Thiếu vận động: Ít hoạt động làm giảm tiêu hao năng lượng, khiến lượng mỡ dư thừa dễ dàng tích tụ ở gan.
- Suy dinh dưỡng hoặc giảm cân quá nhanh: Sự thay đổi đột ngột trong chuyển hóa chất béo có thể khiến gan tích tụ mỡ bất thường.
5.2. Gan nhiễm mỡ do rượu
Thói quen uống rượu bia nhiều và thường xuyên ảnh hưởng xấu tới gan và hình thành gan nhiễm mỡ.
- Uống nhiều rượu, bia: Alcohol làm gián đoạn quá trình chuyển hóa chất béo ở gan, làm giảm khả năng đốt cháy và tăng cường tích trữ mỡ.
- Di truyền: Yếu tố gen có thể khiến một số người nhạy cảm hơn với tác động gây hại của rượu lên gan.
- Thiếu dinh dưỡng: Người nghiện rượu thường thiếu các chất dinh dưỡng cần thiết cho chức năng gan khỏe mạnh, làm tăng nguy cơ tổn thương và tích tụ mỡ.
Uống rượu bia nhiều là nguyên nhân chính hình thành gan nhiễm mỡ
5.3. Nguyên nhân khác
Ngoài các yếu tố trên, bệnh gan nhiễm mỡ còn do các nguyên nhân như:
- Dùng thuốc: Một số loại thuốc có thể gây ra tác dụng phụ là làm tăng lượng mỡ tích tụ trong gan.
- Bệnh lý mạn tính: Các bệnh như viêm gan C, PCOS, suy giáp có thể ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa chất béo ở gan.
- Di truyền: Một số rối loạn di truyền hiếm gặp có thể gây ra các vấn đề trong việc chuyển hóa chất béo ở gan.
6. Cách trị gan nhiễm mỡ tại nhà
Bệnh gan nhiễm mỡ, đặc biệt là gan nhiễm mỡ nhẹ hoàn toàn có thể điều trị tại nhà thông qua chế độ ăn uống, sinh hoạt.
6.1. Chế độ ăn uống
Chế độ ăn uống khoa học, lành mạnh có thể giúp làm sạch gan nhiễm mỡ và ngăn ngừa gan nhiễm mỡ tiến triển.
Thực phẩm nên ăn
- Rau xanh và trái cây: Cung cấp chất xơ giúp giảm hấp thu chất béo và cholesterol. Vitamin và chất chống oxy hóa trong rau xanh, trái cây bảo vệ tế bào gan khỏi tổn thương.
- Ngũ cốc nguyên cám: Yến mạch, gạo lứt, bánh mì nguyên cám có chỉ số đường huyết thấp, giúp duy trì đường huyết ổn định, tránh tình trạng tăng đường huyết đột ngột dẫn đến tăng tích tụ mỡ ở gan.
- Chất béo lành mạnh: Dầu ô liu (chứa chất béo không bão hòa đơn), dầu cá (giàu omega-3), các loại hạt như óc chó, hạt chia, và bơ (với lượng vừa phải) có tác dụng kháng viêm, giúp giảm viêm gan và cải thiện chức năng gan.
- Protein nạc: Cá (đặc biệt cá béo giàu omega-3), thịt gà bỏ da, trứng (với lượng vừa phải), đậu nành và các chế phẩm từ đậu nành là nguồn protein tốt, giúp duy trì cơ bắp mà không làm tăng thêm gánh nặng mỡ cho gan.
- Gia vị chống viêm: Nghệ (chứa curcumin), gừng, tỏi có đặc tính chống viêm và hỗ trợ quá trình thải độc của gan.
Chế độ ăn lành mạnh sẽ cải thiện bệnh gan nhiễm mỡ
Thực phẩm cần tránh (hạn chế tối đa hoặc loại bỏ)
- Thực phẩm chế biến sẵn: Đồ chiên rán, đồ ăn nhanh, thực phẩm nhiều dầu mỡ, đồ hộp thường chứa nhiều chất béo bão hòa, chất béo chuyển hóa và calo rỗng, gây tăng mỡ gan và viêm gan.
- Đường và tinh bột tinh chế: Bánh kẹo, nước ngọt có đường, gạo trắng, bún, phở hấp thu nhanh, làm tăng đường huyết đột ngột, kích thích gan sản xuất nhiều mỡ hơn.
- Rượu bia: Dù không phải gan nhiễm mỡ do rượu, việc tiêu thụ rượu bia vẫn gây thêm gánh nặng cho gan và làm chậm quá trình hồi phục. Tốt nhất nên kiêng hoàn toàn.
- Thịt đỏ và nội tạng động vật: Chứa nhiều cholesterol và chất béo bão hòa, làm tăng lượng mỡ và cholesterol trong máu, không tốt cho gan và tim mạch.
6.2. Chế độ sinh hoạt lành mạnh:
Người bệnh cần duy trì chế độ sinh hoạt khoa học, lành mạnh để khắc phục bệnh gan nhiễm mỡ với các phương pháp:
- Giảm cân khoa học: Nếu bạn đang thừa cân hoặc béo phì, việc giảm từ 5% đến 10% trọng lượng cơ thể một cách từ từ, có thể mang lại sự cải thiện đáng kể cho tình trạng gan nhiễm mỡ.
- Tập thể dục thường xuyên: Dành ít nhất 30 phút mỗi ngày, 5 ngày mỗi tuần cho các hoạt động thể chất như đi bộ nhanh, chạy bộ, đạp xe, bơi lội hoặc tập yoga. Tập thể dục giúp đốt cháy calo, giảm mỡ toàn thân và mỡ gan, đồng thời cải thiện độ nhạy insulin.
- Ngủ đủ giấc: Ngủ đủ 7-8 tiếng mỗi đêm rất quan trọng để cơ thể phục hồi, tái tạo năng lượng và giảm viêm nhiễm, bao gồm cả viêm gan.
- Kiểm soát căng thẳng: Stress kéo dài có thể làm tăng nồng độ cortisol, một hormone liên quan đến việc tích tụ mỡ ở gan. Thực hành các kỹ thuật thư giãn như thiền, yoga, hít thở sâu có thể giúp giảm căng thẳng hiệu quả.
- Uống đủ nước: Uống đủ 2-3 lít nước mỗi ngày hỗ trợ chức năng gan trong việc thải độc tố và duy trì quá trình trao đổi chất diễn ra trơn tru.
Tập thể dục thường xuyên là giải pháp hữu hiệu để đẩy lùi gan nhiễm mỡ
6.3. Thuốc điều trị
Hiện tại, chưa có thuốc đặc trị cho bệnh gan nhiễm mỡ. Tuy nhiên, bác sĩ có thể kê đơn một số loại thuốc để hỗ trợ điều trị các yếu tố liên quan và giảm nguy cơ biến chứng:
- Thuốc kiểm soát mỡ máu (Statins): Atorvastatin, Rosuvastatin chính là một trong những giải đáp cho câu hỏi gan nhiễm mỡ uống thuốc gì. Hai loại thuốc kiểm soát mỡ máu này giúp giảm cholesterol xấu (LDL) và triglyceride, từ đó hạn chế tổn thương gan do rối loạn mỡ máu.
- Thuốc điều chỉnh đường huyết (Metformin): Thường được sử dụng cho bệnh nhân tiểu đường type 2, Metformin có thể giúp cải thiện độ nhạy insulin và giảm lượng mỡ tích tụ trong gan.
- Vitamin E: Trong một số trường hợp gan nhiễm mỡ không do rượu, vitamin E chính là lựa chọn phù hợp cho thắc mắc gan nhiễm mỡ uống gì hết. Loại thuốc này có thể giúp giảm viêm và tổn thương gan, nhưng cần tuân thủ đúng liều lượng.
- Thuốc bảo vệ gan (chứa Silymarin): Các sản phẩm chứa silymarin chiết xuất từ cây kế sữa có thể có tác dụng hỗ trợ bảo vệ tế bào gan, nhưng hiệu quả và liều dùng cần theo hướng dẫn của bác sĩ.
7. Cách phòng ngừa gan nhiễm mỡ
Một lối sống lành mạnh là một trong những cách trị gan nhiễm mỡ tại nhà hiệu quả. Dưới đây là các cách để ngăn ngừa gan nhiễm mỡ:
Duy trì cân nặng hợp lý
- Thừa cân và béo phì là yếu tố nguy cơ hàng đầu gây ra tình trạng gan nhiễm mỡ.
- Mục tiêu là giảm cân một cách an toàn và từ từ, khoảng 0.5 – 1 kg mỗi tuần nếu bạn đang thừa cân.
- Áp dụng chế độ ăn uống cân bằng và tập luyện đều đặn để duy trì chỉ số khối cơ thể (BMI) trong phạm vi bình thường.
Chế độ ăn uống khoa học:
- Hạn chế thực phẩm giàu chất béo bão hòa và đường: Tránh các món chiên rán, mỡ động vật và thực phẩm đã qua chế biến sẵn.Giảm lượng đường, nước ngọt và bánh kẹo để ngăn chặn sự tích tụ mỡ trong gan.
- Ăn nhiều rau xanh, chất xơ và protein lành mạnh: Tăng cường bổ sung rau củ, trái cây tươi và ngũ cốc nguyên cám vào bữa ăn hàng ngày. Ưu tiên protein từ cá, các loại đậu, trứng và thịt trắng (gà, cá) thay vì thịt đỏ.
- Bổ sung chất béo tốt: Ưu tiên sử dụng dầu ô liu, dầu hạt lanh và dầu cá trong chế biến món ăn. Ăn các loại hạt như óc chó và hạnh nhân với lượng vừa phải.
Chế độ ăn giàu chất xơ, vitamin và khoáng chất giúp ngăn ngừa bệnh gan nhiễm mỡ
Tập thể dục thường xuyên:
- Vận động giúp cơ thể đốt cháy lượng mỡ thừa và cải thiện chức năng hoạt động của gan.
- Nên dành ít nhất 150 phút mỗi tuần cho các bài tập thể dục cường độ vừa phải như đi bộ nhanh, đạp xe hoặc bơi lội.
- Kết hợp các bài tập sức bền (ví dụ: tập gym, yoga, plank) để tăng cường quá trình trao đổi chất của cơ thể.
Hạn chế rượu bia và thuốc lá:
- Rượu là nguyên nhân chính gây ra bệnh gan nhiễm mỡ do rượu, vì vậy nên hạn chế hoặc tốt nhất là tránh hoàn toàn.
- Hút thuốc lá làm tăng tình trạng viêm và gây tổn thương cho gan, do đó nên bỏ thuốc lá càng sớm càng tốt.
Kiểm soát bệnh lý liên quan:
- Nếu bạn mắc các bệnh như tiểu đường, mỡ máu cao hoặc huyết áp cao, hãy tuân thủ chặt chẽ hướng dẫn điều trị của bác sĩ để kiểm soát tốt các tình trạng này, từ đó giảm nguy cơ gan nhiễm mỡ.
- Thực hiện kiểm tra sức khỏe tổng quát định kỳ để phát hiện sớm các yếu tố nguy cơ của bệnh gan nhiễm mỡ.
Ngủ đủ giấc và giảm stress:
- Thiếu ngủ và căng thẳng kéo dài có thể gây ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình chuyển hóa chất béo trong gan.
- Nên ngủ đủ 7-8 tiếng mỗi đêm và thực hành các kỹ thuật giúp giảm căng thẳng như thiền hoặc yoga.
Gan nhiễm mỡ là một bệnh lý phổ biến nhưng tiềm ẩn nhiều nguy cơ nếu không được kiểm soát và điều trị đúng cách. Việc chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa thông qua một lối sống lành mạnh, chế độ ăn uống khoa học đóng vai trò then chốt trong việc bảo vệ lá gan và duy trì sức khỏe toàn diện.
Hãy lắng nghe cơ thể và thăm khám bác sĩ định kỳ tại Mirai Healthcare để phát hiện sớm và có biện pháp can thiệp kịp thời, hướng tới một cuộc sống khỏe mạnh hơn.
