Xét nghiệm Cortisol là gì?
Cortisol là một hormone steroid được sản xuất bởi vỏ thượng thận. Loại hormone này sẽ tác động đến hầu hết các cơ quan trong cơ thể của bạn và có vai trò cực kỳ quan trọng:
- Tham gia quá trình chuyển hóa đường, protein và chất béo
- Cân bằng nước và điện giải, cũng như kiểm soát huyết áp
- Có tác dụng chống viêm và ức chế miễn dịch
Sự tiết cortisol trong cơ thể được kiểm soát bởi trục hạ đồi – tuyến yên – tuyến thượng thận (HPA axis). Quá trình này bắt đầu từ vùng dưới đồi tiết ra hormone giải phóng corticotropin (CRH), kích thích thùy trước tuyến yên sản xuất và giải phóng adrenocorticotropin (ACTH).
ACTH sau đó tác động trực tiếp lên vỏ thượng thận, thúc đẩy quá trình tổng hợp và phóng thích cortisol vào máu. Nồng độ cortisol trong máu thay đổi theo nhịp sinh học, thường cao nhất vào buổi sáng (khoảng 6–8 giờ) và thấp nhất vào ban đêm.
Xét nghiệm cortisol là đo nồng độ hormone cortisol trong cơ thể
Xét nghiệm cortisol là xét nghiệm nhằm đo nồng độ hormone cortisol trong máu, nước tiểu hoặc nước bọt. Đây là xét nghiệm quan trọng trong chẩn đoán các rối loạn liên quan đến sự tăng hoặc giảm cortisol bất thường, đặc biệt là hội chứng Cushing và bệnh suy thượng thận.
Mục đích của xét nghiệm Cortisol
- Chẩn đoán, định hướng tới nguyên nhân gây bệnh lý tại tuyến thượng thận
Xét nghiệm cortisol giúp bác sĩ phát hiện những rối loạn liên quan đến sự sản xuất hormone này. Nồng độ cortisol cao bất thường gợi ý hội chứng Cushing, trong khi nồng độ thấp lại liên quan đến bệnh Addison hoặc suy thượng thận.
Ngoài ra, xét nghiệm còn hỗ trợ định hướng nguyên nhân do tổn thương tuyến thượng thận nguyên phát hay rối loạn điều hòa từ tuyến yên và vùng dưới đồi
- Đánh giá chức năng tuyến thượng thận:
Xét nghiệm cortisol phản ánh khả năng hoạt động của trục dưới đồi – tuyến yên – tuyến thượng thận (HPA). Qua đó, bác sĩ có thể kiểm tra xem tuyến thượng thận có đang sản xuất đủ cortisol để đáp ứng nhu cầu sinh lý của cơ thể, đặc biệt trong những tình huống stress hoặc bệnh nặng.
Xét nghiệm Cortisol để đánh giá chức năng tuyến thượng thận
- Theo dõi điều trị
Với những bệnh nhân đã được chẩn đoán mắc bệnh lý tuyến thượng thận, xét nghiệm cortisol được dùng để đánh giá đáp ứng với thuốc hoặc phẫu thuật. Nhờ vậy, bác sĩ có thể điều chỉnh phác đồ điều trị kịp thời, phòng ngừa biến chứng do thiếu hoặc thừa cortisol
Các loại xét nghiệm Cortisol
Cortisol có thể được đo bằng nhiều phương pháp khác nhau. Mỗi phương pháp mang lại thông tin riêng và bác sĩ sẽ lựa chọn dựa trên triệu chứng, bệnh lý nghi ngờ cũng như mục tiêu theo dõi điều trị. Các phương pháp thường dùng gồm xét nghiệm máu, nước tiểu 24 giờ và nước bọt.
- Xét nghiệm máu
Đây là phương pháp phổ biến, thường lấy vào buổi sáng (6–8h) hoặc thêm buổi chiều để so sánh. Xét nghiệm này thường được chỉ định nhằm mục đích phân biệt tình trạng suy thượng thận tiên phát hay suy thượng thận thứ phát , chẩn đoán hội chứng bệnh Cushing… Tuy nhiên, nhược điểm của phương pháp này là chỉ phản ánh kết quả tại thời điểm lấy mẫu nên dễ bị sai lệch.
- Xét nghiệm nước tiểu 24 giờ
Xét nghiệm này cho phép đo tổng lượng cortisol mà cơ thể bài tiết trong một ngày, nhờ đó phản ánh toàn diện hơn so với xét nghiệm máu đơn lẻ. Mục chủ yếu là chẩn đoán hội chứng Cushing hoặc các tình trạng tăng tiết cortisol kéo dài.
Có thể xét nghiệm Cortisol trong nước tiểu
- Xét nghiệm nước bọt
Đây là phương pháp đơn giản, không xâm lấn, có thể thực hiện tại nhà. Xét nghiệm nước bọt thường được lấy vào buổi tối hoặc ban đêm khi cortisol ở mức thấp nhất. Mục đích chính là đánh giá cortisol tự do và kiểm tra nhịp sinh học của hormon này, đặc biệt hữu ích trong sàng lọc hội chứng Cushing.
Xem thêm: Các xét nghiệm chức năng thận phổ biến và ý nghĩa các chỉ số
Chỉ định xét nghiệm Cortisol khi nào?
Chỉ định xét nghiệm cortisol thường được bác sĩ đặt ra trong các trường hợp nghi ngờ rối loạn chức năng tuyến thượng thận hoặc theo dõi điều trị:
Khi có dấu hiệu hội chứng Cushing:
- Tăng cân bất thường, đặc biệt ở vùng bụng, mặt, cổ.
- Mặt tròn, đỏ (mặt trăng rằm).
- Da mỏng, dễ bầm, vết thương lâu lành, xuất hiện vết rạn màu tím.
- Rối loạn kinh nguyệt, giảm khả năng sinh sản.
- Yếu cơ, loãng xương, dễ gãy xương.
Xét nghiệm Cortisol khi có dấu hiệu Cushing, béo vùng cổ, mặt
Khi có triệu chứng bệnh Addison:
- Mệt mỏi kéo dài, suy nhược.
- Chán ăn, sút cân không rõ nguyên nhân.
- Huyết áp thấp
- Da sạm, đặc biệt ở vùng nếp gấp hoặc vết sẹo.
- Buồn nôn, nôn, đau bụng, rối loạn tiêu hóa.
Ngoài ra chỉ định khi có rối loạn nội tiết – chuyển hóa khó giải thích như:
- Tăng huyết áp khó kiểm soát.
- Rối loạn đường huyết, rối loạn lipid máu không rõ nguyên nhân.
- Mệt mỏi mạn tính, stress kéo dài, rối loạn giấc ngủ.
- Trẻ em chậm phát triển, nghi ngờ rối loạn dậy thì do hormon thượng thận.
Ý nghĩa kết quả xét nghiệm Cortisol
-
Chỉ số Cortisol bình thường
- Máu buổi sáng (7–9 giờ): 5 – 23 µg/dL (138 – 635 nmol/L).
- Máu buổi chiều (16–18 giờ): 3 – 13 µg/dL (83 – 359 nmol/L).
- Nước tiểu 24 giờ: 20 – 90 µg/24 giờ (55 – 248 nmol/24 giờ).
- Nước bọt ban đêm: rất thấp hoặc gần bằng 0.
-
Chỉ số Cortisol cao
- Hội chứng/Bệnh Cushing: Cường cortisol kéo dài, do nguyên nhân từ tuyến yên hoặc ngoài tuyến yên.
- Tăng ACTH từ tuyến yên: Khối u hoặc tăng sinh tuyến yên khiến ACTH cao, kích thích tuyến thượng thận tiết nhiều cortisol.
- Khối u tuyến thượng thận: Làm tăng sản xuất cortisol độc lập, không chịu kiểm soát bởi tuyến yên.
- Bệnh lý khác: Cường giáp, viêm tụy, nhiễm trùng, stress kéo dài… cũng có thể làm tăng cortisol.
- Sinh lý bình thường: Cortisol tăng khi gắng sức, béo phì hoặc mang thai.
Chỉ số Cortisol tăng có thể cảnh báo cường giáp
-
Chỉ số Cortisol thấp
- Bệnh Addison (suy thượng thận nguyên phát): Tuyến thượng thận bị tổn thương (do tự miễn, lao, di căn ung thư…), không còn khả năng sản xuất đủ cortisol.
- Suy thượng thận thứ phát: Do tuyến yên không tiết đủ ACTH để kích thích tuyến thượng thận. Nguyên nhân có thể là u tuyến yên, phẫu thuật, xạ trị hoặc dùng corticoid kéo dài làm ức chế trục nội tiết.
- Nguyên nhân khác: Nhiễm trùng nặng, suy gan, suy giáp hoặc một số thuốc (như ketoconazole, etomidate) cũng có thể làm cortisol giảm.
Các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm Cortisol
Một số yếu tố có thể làm sai lệch kết quả xét nghiệm:
- Thuốc: Tăng cortisol như corticoid, thuốc tránh thai, thuốc chống động kinh, spironolactone. Ngược lại giảm cortisol: ketoconazole, phenytoin, rifampicin, thuốc ức chế miễn dịch.
- Tình trạng stress: Stress tâm lý, đau đớn, chấn thương, sốt có thể làm tăng cortisol tạm thời.
- Thời điểm lấy mẫu ảnh hưởng lớn đến kết quả.
- Mang thai: Nồng độ cortisol tự nhiên tăng trong thai kỳ.
Một số thuốc có thể làm mất cân bằng Cortisol
- Vận động mạnh trước xét nghiệm có thể làm tăng cortisol.
- Rượu, cafein, thuốc lá cũng có thể ảnh hưởng.
- Chế độ ăn (đặc biệt nhịn đói kéo dài hoặc ăn quá nhiều đường) gây biến động nồng độ cortisol.
Một số lưu ý khi làm xét nghiệm Cortisol
Với xét nghiệm máu:
- Nhịn ăn 10 – 12 giờ trước khi lấy máu.
- Tránh tập thể dục mạnh trong 24 giờ trước xét nghiệm.
- Ngưng các thuốc có thể ảnh hưởng đến kết quả (trước 24 giờ) như: thuốc chống động kinh, thuốc tránh thai chứa progesterone/estrogen, androgen, glucocorticoids.
- Trường hợp nghi ngờ hội chứng Cushing: cần lấy máu 2 lần, lúc 7 – 10h sáng và 16 – 20h chiều.
Với xét nghiệm nước tiểu 24 giờ: cần thu thập đủ lượng trong vòng 24 giờ, bảo quản đúng hướng dẫn.
Với xét nghiệm nước bọt: tránh ăn uống, đánh răng, hút thuốc trước khi lấy mẫu.
Phòng khám Đa khoa Mirai Healthcare – địa chỉ xét nghiệm Cortisol tin cậy
Nếu bạn đang tìm kiếm một địa chỉ xét nghiệm Cortisol tin cậy, Phòng khám Đa khoa Mirai Healthcare tại Hà Nội là một lựa chọn đáng cân nhắc với những ưu điểm nổi bật sau:
- Chất lượng chuẩn Nhật Bản: Mirai Healthcare là đơn vị thuộc Tập đoàn Hoken Kagaku Kenkyujo – một trong những tập đoàn y tế hàng đầu tại Nhật Bản với hơn 74 năm kinh nghiệm. Điều này đảm bảo quy trình xét nghiệm và quản lý chất lượng tuân thủ nghiêm ngặt tiêu chuẩn Nhật Bản.
- Hệ thống trang thiết bị hiện đại: Phòng khám đầu tư hệ thống máy móc y tế hiện đại, giúp phân tích nồng độ Cortisol (một loại hormone) trong máu hoặc nước tiểu một cách chính xác và đáng tin cậy, hỗ trợ chẩn đoán hiệu quả các rối loạn tuyến thượng thận.
- Quy trình chuyên nghiệp: Đội ngũ kỹ thuật viên và bác sĩ chuyên môn cao tại Mirai thực hiện xét nghiệm theo quy trình chuyên nghiệp, khép kín, đảm bảo tính toàn vẹn của mẫu và độ tin cậy của kết quả.
- Dịch vụ lấy mẫu tận nơi miễn phí: Mirai cung cấp dịch vụ lấy mẫu xét nghiệm tận nơi miễn phí với mức giá 184.000 VNĐ, giá xét nghiệm Cortisol (nước tiểu) là 196.000 VNĐ.
Điều này mang lại sự tiện lợi tối đa cho khách hàng, giúp bạn chủ động thời gian mà không cần di chuyển, tiết kiệm chi phí, đặc biệt hữu ích khi cần lấy mẫu đúng vào các thời điểm cố định trong ngày (ví dụ: lấy mẫu Cortisol buổi sáng).
Mirai Healthcare giúp bạn an tâm xét nghiệm Cortisol.
Liên hệ Mirai Healthcare hoặc Hotline 1900 9186 để được tư vấn chi tiết và tận tình.
