Trong bối cảnh dịch bệnh sốt xuất huyết vẫn đang là mối đe dọa thường trực tại nhiều quốc gia. Bạn cần hiểu rõ về nguyên nhân lây nhiễm, nhận diện các triệu chứng và áp dụng những biện pháp phòng tránh khoa học. Hãy cùng tìm hiểu để chủ động đối phó với căn bệnh sốt xuất huyết.
1. Sốt xuất huyết là gì?
Sốt xuất huyết là gì mà lại có thể bùng phát thành dịch bệnh. Đây là bệnh truyền nhiễm, do tác nhân chính là virus Dengue gây nên. Virus này có bốn loại huyết thanh khác nhau là DEN-1, DEN-2, DEN-3, và DEN-4.
Bệnh lây truyền từ người bệnh sang người lành chủ yếu qua vết đốt của muỗi vằn Aedes aegypti. Đây chính là trung gian truyền bệnh phổ biến và nguy hiểm nhất.
Khi bị muỗi mang mầm bệnh đốt, virus sẽ xâm nhập vào cơ thể, gây ra tình trạng sốt cao, xuất huyết và có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng, thậm chí tử vong nếu không được điều trị kịp thời.
2. Triệu chứng sốt xuất huyết
Bệnh sốt xuất huyết diễn biến qua ba giai đoạn rõ rệt, thường kéo dài 7-10 ngày, mỗi giai đoạn có những triệu chứng và mức độ nguy hiểm khác nhau.
Giai đoạn sốt (bắt đầu từ Ngày 1 đến Ngày 3)
- Sốt cao đột ngột: Sốt cao liên tục, khó hạ, kéo dài 2-7 ngày.
- Triệu chứng chung: Đau đầu, chán ăn, buồn nôn, đau cơ, nhức hai hố mắt.
- Dấu hiệu xuất huyết nhẹ: Da xung huyết, có thể xuất hiện các chấm xuất huyết dưới da, chảy máu chân răng hoặc chảy máu cam nhẹ.
Giai đoạn nguy hiểm (Bắt đầu từ Ngày 3 đến Ngày 7)
Giai đoạn này là nguy hiểm nhất, thường xảy ra khi người bệnh đã giảm sốt.
- Dấu hiệu cảnh báo: Đau bụng nhiều và liên tục, nôn mửa liên tục, lừ đừ, li bì hoặc kích thích.
- Thoát huyết tương: Đây là đặc trưng nguy hiểm. Dịch lỏng thoát ra khỏi mạch máu, gây tràn dịch màng phổi, màng bụng và phù mi mắt.
- Sốc (nếu nặng): Nếu thoát huyết tương quá nhiều sẽ dẫn đến sốc với các biểu hiện: lạnh đầu chi, mạch nhanh nhỏ, huyết áp kẹt (hiệu số huyết áp tối đa và tối thiểu ≤20 mmHg) hoặc tụt huyết áp.
- Xuất huyết nghiêm trọng: Chảy máu niêm mạc (chân răng, mũi), xuất huyết tiêu hóa, tiểu ra máu, xuất hiện các mảng bầm tím lớn dưới da.
Giai đoạn phục hồi (sau 7 ngày phát bệnh)
- Hết sốc và ổn định: Người bệnh hết sốt, tình trạng tổng thể cải thiện rõ rệt sau 24-72 giờ kể từ giai đoạn nguy hiểm.
- Phục hồi chức năng: Bệnh nhân tỉnh táo trở lại, cảm thấy thèm ăn, huyết áp ổn định và bắt đầu tiểu nhiều hơn (do cơ thể tái hấp thu dịch).
3. Nguyên nhân sốt xuất huyết
Nguyên nhân trực tiếp gây ra bệnh sốt xuất huyết là virus Dengue. Có bốn tuýp huyết thanh khác nhau của virus Dengue gây ra, ký hiệu là DEN-1, DEN-2, DEN-3 và DEN-4.
Bị nhiễm một tuýp virus chỉ giúp tạo ra miễn dịch suốt đời với chính tuýp đó. Nếu bị nhiễm các tuýp khác sau đó, người bệnh vẫn có thể mắc bệnh trở lại.
Virus Dengue không lây truyền trực tiếp từ người sang người mà cần có vật chủ trung gian là muỗi vằn Aedes aegypti. Loại muỗi này thường sống ở khu vực dân cư, thích đốt vào ban ngày, đặc biệt là vào sáng sớm và chiều tối.
Muỗi cái Aedes aegypti đốt và hút máu của người đang bị nhiễm virus Dengue, sau đó truyền virus sang người khỏe mạnh trong lần đốt tiếp theo.
Ngoài ra, yếu tố môi trường, dịch tễ cùng là nguyên nhân gây bệnh. Vào mùa mưa, hay các vật chứa nước như lu, vại, lốp xe cũ, hoặc các vật dụng phế thải chứa nước mưa trở thành ổ bọ gậy, là những điều kiện lý tưởng để muỗi sinh sản.
Khu vực đô thị hóa nhanh, dân cư đông đúc tạo điều kiện cho muỗi và virus lây lan nhanh chóng.
4. Các giai đoạn của sốt xuất huyết
Sốt xuất huyết được phân loại thành ba cấp độ dựa trên mức độ nghiêm trọng của bệnh, từ đó có những triệu chứng và yêu cầu điều trị khác nhau:
Cấp độ 1: (Nhẹ)
Đây là giai đoạn khởi phát của bệnh, thường kéo dài từ 2 đến 7 ngày, với các triệu chứng chưa nghiêm trọng:
- Sốt cao đột ngột
- Có thể thấy các chấm xuất huyết dưới da (nghiệm pháp dây thắt dương tính), chảy máu chân răng hoặc chảy máu cam, nhức đầu, đau cơ, đau khớp, nhức hai hố mắt,….
Cấp độ 2: Dấu hiệu cảnh báo
Cấp độ này nguy hiểm hơn và yêu cầu theo dõi sát sao, thường xảy ra vào ngày thứ 3 đến ngày thứ 7 của bệnh. Bệnh nhân có triệu chứng của cấp độ 1 kèm theo một hoặc nhiều dấu hiệu cảnh báo sau: vật vã, lừ đừ, li bì, nôn nhiều, tiểu ít và có dấu hiệu xuất huyết niêm mạc.
Cấp độ 3: Sốt xuất huyết nặng (Nguy kịch)
Đây là cấp độ nghiêm trọng nhất, đe dọa trực tiếp đến tính mạng, khi người bệnh có một trong các biểu hiện sau:
- Sốc giảm thể tích: Thoát huyết tương nặng dẫn đến sốc sốt xuất huyết Dengue (mạch nhanh, huyết áp tụt, tay chân lạnh).
- Ứ dịch nặng: Ứ dịch nhiều ở khoang màng phổi và ổ bụng, gây suy hô hấp.
- Xuất huyết nặng: Xuất huyết tiêu hóa, chảy máu cam nặng không cầm được.
- Suy đa tạng: Tổn thương nghiêm trọng gan, thận, tim hoặc hệ thần kinh trung ương.
Lưu ý: Bệnh nhân ở cấp độ 2 và 3 cần được nhập viện ngay lập tức để được điều trị tích cực.
5. Biến chứng nguy hiểm
Sốt xuất huyết có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng và đe dọa tính mạng, đặc biệt là ở người lớn.
- Nguy cơ tử vong cao ở người lớn: Người lớn thường có nguy cơ tử vong cao hơn trẻ em do các biến chứng như chảy máu nhiều, bao gồm cả xuất huyết não và suy đa tạng (như suy gan, suy thận).
- Biến chứng xuất huyết đa dạng: Bệnh có thể gây ra nhiều tình trạng rối loạn đông máu, dẫn đến xuất huyết nghiêm trọng: chảy máu cam dữ dội, rong kinh bất thường (không trùng với chu kỳ kinh nguyệt) ở nữ giới, xuất huyết đường tiêu hóa hoặc các mảng bầm tím lớn dưới da.
- Biến chứng hô hấp và tuần hoàn: Nếu điều trị muộn hoặc không đúng cách, bệnh có thể gây tràn dịch màng phổi hoặc trong ổ bụng, dẫn đến khó thở và sốc giảm thể tích.
6. Chẩn đoán sốt xuất huyết
Chẩn đoán sốt xuất huyết là sự kết hợp chặt chẽ giữa việc đánh giá lâm sàng của bác sĩ và kết quả xét nghiệm máu chuyên biệt.
- Đánh giá lâm sàng: Bác sĩ chẩn đoán thông qua các dấu hiệu cơ thể người bệnh như sốt cao đột ngột, đau nhức cơ thể, đau bụng, nôn nhiều, lừ đừ,… và yếu tố dịch tễ của bạn (bạn có ở khu vực có dịch sốt xuất huyết).
- Xét nghiệm máu: Tìm kháng nguyên NS1 để phát hiện kháng nguyên của virus Dengue. Tìm Kháng thể (IgM, IgG) cho biết bạn đã từng nhiễm virus trong quá khứ hoặc đang ở giai đoạn phục hồi.
7. Điều trị sốt xuất huyết
Hiện tại, bệnh sốt xuất huyết chưa có thuốc điều trị đặc hiệu để tiêu diệt virus Dengue. Việc điều trị chủ yếu tập trung vào việc kiểm soát triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng nguy hiểm.
- Hạ sốt: Nên ưu tiên sử dụng Paracetamol để hạ sốt và kết hợp thêm các biện pháp hạ sốt vật lý như lau mát bằng nước ấm ở trán, nách và bẹn.
- Bù dịch: Người bệnh cần được bù dịch liên tục bằng đường uống (Oresol, nước lọc, nước trái cây). Trong trường hợp nặng, có dấu hiệu thoát huyết tương, bác sĩ sẽ chỉ định truyền dịch tại cơ sở y tế.
8. Chăm sóc bệnh nhân sốt xuất huyết tại nhà
Bạn có thể áp dụng một số biện pháp sau để chăm sóc bệnh nhân sốt xuất huyết tại nhà đúng cách:
- Hạ sốt đúng cách để người bệnh đỡ mệt mỏi.
- Chế độ dinh dưỡng: Cho bệnh nhân ăn thức ăn lỏng, dễ tiêu hóa như cháo, súp, và nghỉ ngơi hoàn toàn.
- Theo dõi người bệnh sát sao và đưa tới bệnh viện kịp thời.
- Phòng muỗi đốt: Đảm bảo bệnh nhân nghỉ trong màn và vệ sinh môi trường xung quanh để tránh muỗi đốt, ngăn ngừa lây lan bệnh.
9. Phòng ngừa sốt xuất huyết
Các biện pháp phòng ngừa sốt xuất huyết hiệu quả gồm:
- Ngăn chặn muỗi đốt: Ngủ màn, ngay cả vào ban ngày, sử dụng thuốc chống muỗi là cách hiệu quả nhất để tránh muỗi đốt.
- Diệt muỗi và lăng quăng (bọ gậy): Loại bỏ nơi sinh sản của muỗi bằng cách thường xuyên dọn dẹp các vật dụng chứa nước không cần thiết (vỏ lốp xe cũ, chai lọ, lon rỗng) để loại bỏ nước đọng, giữ nhà cửa sạch sẽ, thoáng mát.
Giải đáp một số thắc mắc về sốt xuất huyết
Dưới đây là giải đáp ngắn gọn về các thắc mắc thường gặp về bệnh sốt xuất huyết:
Sốt xuất huyết có lây không?
Bệnh không lây trực tiếp từ người sang người (như cảm cúm). Nhưng lại lây gián tiếp qua vết đốt của muỗi vằn Aedes aegypti mang mầm bệnh.
Sốt xuất huyết bao lâu thì khỏi?
Hầu hết bệnh nhân sẽ hồi phục hoàn toàn sau 7-10 ngày, với điều kiện được bù dịch và chăm sóc đúng cách.
Sốt xuất huyết nên ăn gì và kiêng gì?
- Nên ăn: Đồ ăn mềm lỏng như: cháo, súp, thức ăn mềm, dễ nuốt để đảm bảo dinh dưỡng khi cơ thể mệt mỏi. Bổ sung Oresol, nước dừa, nước ép trái cây (cam, chanh) để bù lại lượng dịch đã mất do sốt và nôn.
- Nên kiêng:Tuyệt đối không dùng Aspirin và Ibuprofen vì chúng làm tăng nguy cơ chảy máu.Hạn chế các thực phẩm cay nóng, nhiều dầu mỡ, đồ uống có gas hoặc có cồn.
Sốt xuất huyết là một bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, có thể đe dọa tính mạng. Các biện pháp phòng ngừa như diệt muỗi, lăng quăng và chủ động tránh muỗi đốt là “chìa khóa” để bảo vệ bản thân và cộng đồng khỏi căn bệnh nguy hiểm này.
