Xơ gan mất bù: triệu chứng, tiên lượng và chọn cách điều trị

1. Xơ gan mất bù là gì?

Xơ gan mất bù hay còn gọi là xơ gan độ 4 (f4) là giai đoạn cuối và rất nguy hiểm của bệnh xơ gan. Lúc này, gan đã bị tổn thương quá nặng, mất hoàn toàn khả năng tự phục hồi và hạn chế trong việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ.

Gan là một cơ quan đa năng của cơ thể, khi bị xơ gan mất bù, các chức năng như chuyển hóa, giải độc, dự trữ năng lượng đã bị hạn chế rất nhiều. Do khả năng làm việc của gan suy giảm, nên các chất độc tích tụ trong cơ thể ngày càng nhiều, nên có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm như: cổ trướng, bệnh não gan, xuất huyết tiêu hóa. 

Giai đoạn xơ gan mất bù là giai đoạn tiến triển nặng của bệnh xơ gan

2. Xơ gan mất bù sống được bao lâu?

Xơ gan độ 4 là tình trạng bệnh tiến triển nặng. Vậy xơ gan f4 sống được bao lâu? Tuổi thọ của người bệnh xơ gan mất bù rất khác nhau, tùy thuộc vào mức độ tổn thương gan, các biến chứng đã xuất hiện và hiệu quả của việc điều trị. Cụ thể như sau:

• Nếu chưa có biến chứng nặng: Người bệnh vẫn có cơ hội sống thêm khoảng 1 – 3 năm nếu tuân thủ tốt việc kiểm soát bệnh và các hướng dẫn của bác sĩ.
• Khi đã có biến chứng nghiêm trọng: Nếu xuất hiện các biến chứng như bệnh não gan hoặc nhiễm trùng cổ trướng, khả năng sống sót sẽ giảm đi đáng kể, thường chỉ còn khoảng 6 – 12 tháng.

Các thang điểm MELD (Model for End-Stage Liver Disease) và Child-Pugh được bác sĩ sử dụng để đánh giá mức độ nghiêm trọng của bệnh và đưa ra tiên lượng cụ thể hơn cho từng trường hợp.

• Ghép gan: Đây là phương pháp điều trị duy nhất có khả năng kéo dài đáng kể thời gian sống cho người bệnh xơ gan mất bù. Nếu ca ghép gan thành công, người bệnh có thể sống thêm hơn 10 năm, thậm chí lâu hơn.

Thời gian sống của bệnh xơ gan sẽ phụ thuộc vào tình trạng và hiệu quả điều trị

3. Triệu chứng xơ gan mất bù

Xơ gan mất bù là giai đoạn cuối của xơ gan, khi gan bị tổn thương nghiêm trọng và mất gần như hoàn toàn khả năng thực hiện các chức năng quan trọng. Sự suy giảm chức năng gan này là nguyên nhân trực tiếp gây ra các triệu chứng sau:

• Cổ trướng: Xơ gan làm cản trở dòng máu chảy qua gan, gây tăng áp lực lên tĩnh mạch cửa (tĩnh mạch lớn mang máu từ ruột đến gan). Áp lực tăng đẩy dịch từ các mạch máu nhỏ ở bụng vào khoang phúc mạc, gây tích tụ dịch (cổ trướng).

Bên cạnh đó, tình trạng cổ trướng có thể do người bệnh bị xơ gan làm giảm lượng Albumin trong máu, khiến áp lực keo giảm gây thoát mạch. 

• Vàng da và vàng mắt: Bilirubin là một chất thải màu vàng được tạo ra khi các tế bào hồng cầu cũ bị phá vỡ. Gan khỏe mạnh sẽ chuyển hóa bilirubin thành dạng hòa tan để bài tiết qua mật và nước tiểu. Khi gan bị xơ hóa nặng, dẫn đến bilirubin tích tụ trong máu, gây vàng da và vàng mắt.

• Bệnh não gan: Ammonia là một chất độc hại được tạo ra trong quá trình tiêu hóa protein. Gan khỏe mạnh sẽ chuyển hóa ammonia thành urê để thải ra ngoài qua nước tiểu. 

Khi gan bị suy giảm chức năng, ammonia không được chuyển hóa hiệu quả, tích tụ trong máu và di chuyển lên não, gây rối loạn chức năng não dẫn đến tình trạng lú lẫn, mất ý thức, co giật,…

• Xuất huyết tiêu hóa: Xơ gan làm cản trở dòng máu chảy qua gan, gây tăng áp lực lên tĩnh mạch cửa, gây giãn các tĩnh mạch nhỏ ở thực quản và dạ dày. Các tĩnh mạch này rất mỏng manh và dễ bị vỡ khi áp lực quá cao hoặc do các tác động khác, dẫn nôn ra máu hoặc đi ngoài ra phân đen.

• Phù chi dưới: Xơ gan nặng có thể ảnh hưởng đến chức năng thận, dẫn đến giữ muối và nước, làm tăng tình trạng phù, đặc biệt là ở các vùng chịu trọng lực như chân và mắt cá chân, gây phù. Đồng thời, xơ gan làm giảm Albumin, gây giảm áp lực keo, dẫn đến phù. 

• Mệt mỏi, suy kiệt: Gan đóng vai trò quan trọng trong việc chuyển hóa thức ăn thành năng lượng và dự trữ glycogen. Khi gan bị suy giảm chức năng, cơ thể không được cung cấp đủ năng lượng, dẫn đến mệt mỏi, suy kiệt và sụt cân
• Suy giảm miễn dịch: Gan tham gia vào quá trình sản xuất một số protein và các yếu tố khác của hệ miễn dịch. Khi gan bị suy giảm chức năng, khả năng này cũng bị ảnh hưởng, làm suy yếu hệ miễn dịch của cơ thể. Dễ dẫn đến tình trạng nhiễm trùng, viêm phổi, hoặc các bệnh nhiễm trùng đường tiết niệu.

Xơ gan mất bù gây suy giảm miễn dịch gây mệt mỏi, suy nhược

4. Nguyên nhân xơ gan mất bù

Giai đoạn xơ gan mất bù không chỉ đơn thuần là sự tiến triển tự nhiên của xơ gan. Nó thường là kết quả của việc một lá gan đã bị tổn thương do các nguyên nhân chính, sau đó phải chịu thêm một hoặc nhiều yếu tố khiến gan không còn khả năng duy trì các chức năng cần thiết nữa.   

Nguyên nhân chính gây xơ gan:   

• Viêm gan B, C mạn tính: Virus viêm gan B và C tấn công và gây viêm gan kéo dài, dẫn đến tổn thương tế bào gan và xơ hóa.
• Lạm dụng rượu bia: Uống quá nhiều rượu bia trong thời gian dài gây độc trực tiếp cho tế bào gan, dẫn đến viêm gan do rượu và xơ hóa.
• Gan nhiễm mỡ không do rượu: Tình trạng tích tụ mỡ quá nhiều trong gan không liên quan đến rượu, có thể tiến triển thành viêm gan nhiễm mỡ không do rượu (NASH) và sau đó là xơ gan.
• Bệnh lý tự miễn, di truyền: Các bệnh tự miễn tấn công hệ thống miễn dịch của cơ thể, bao gồm cả gan. Các bệnh di truyền ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa trong gan cũng có thể gây xơ hóa.   

Yếu tố thúc đẩy giai đoạn mất bù   

• Nhiễm trùng: Nhiễm trùng, làm tăng nhu cầu hoạt động của gan để xử lý các chất thải và độc tố do nhiễm trùng tạo ra. Ở một lá gan đã bị xơ hóa nặng, khả năng đáp ứng này rất kém, dễ dẫn đến suy gan và mất bù. 
• Xuất huyết tiêu hóa: Tình trạng tăng áp lực tĩnh mạch cửa (do xơ gan) gây giãn các tĩnh mạch ở thực quản và dạ dày. Khi các tĩnh mạch này vỡ, gây chảy máu ồ ạt, làm giảm đột ngột lượng máu đến gan, gây thiếu oxy và suy giảm chức năng gan nghiêm trọng, dẫn đến mất bù.
• Dùng thuốc gây độc cho gan: Một số loại thuốc, dù là thuốc kê đơn, không kê đơn hoặc thậm chí là các loại thảo dược, có thể gây độc cho gan. Ở một lá gan đã bị tổn thương, tác động của các thuốc này càng mạnh mẽ, dễ làm suy giảm chức năng gan và gây mất bù.
• Tiến triển thành ung thư gan: Sự phát triển của khối u ung thư trong gan sẽ phá hủy thêm các tế bào gan lành còn lại, làm giảm nghiêm trọng chức năng gan và dẫn đến mất bù.

Nguyên nhân chính của bệnh xơ gan mất bù là do nhiễm virus viêm gan B và C trở nặng

5. Chẩn đoán xơ gan mất bù

Để chẩn đoán xơ gan mất bù, bác sĩ sẽ kết hợp nhiều phương pháp khác nhau để đánh giá toàn diện tình trạng gan và các biến chứng liên quan. Dưới đây là diễn giải chi tiết từng bước trong quá trình chẩn đoán:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ hỏi kỹ về tiền sử bệnh, các triệu chứng hiện tại mà bệnh nhân gặp phải. Việc quan sát và thăm khám trực tiếp có thể phát hiện các dấu hiệu đặc trưng của xơ gan mất bù:

• Xét nghiệm máu: Các xét nghiệm máu cung cấp thông tin quan trọng về chức năng gan, khả năng đông máu và tình trạng viêm nhiễm. Các chỉ số chính để chẩn đoán bệnh gồm: 

Chức năng gan: Nồng độ Bilirubin tăng và nồng độ Albumin giảm.

Đông máu: Chỉ số INR tăng cao, đồng nghĩa với việc máu đông chậm hơn và nguy cơ chảy máu cao hơn.

Đánh giá mức độ viêm nhiễm: Số lượng bạch cầu trong máu tăng có thể gợi ý tình trạng nhiễm trùng, một biến chứng thường gặp ở bệnh nhân xơ gan mất bù.

• Hình ảnh học: Các kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh như siêu âm, chụp CT giúp bác sĩ quan sát cấu trúc gan và phát hiện các biến chứng:

• Chọc dịch cổ trướng: Đây là một thủ thuật xâm lấn, trong đó bác sĩ sẽ dùng một cây kim nhỏ chọc vào ổ bụng để lấy một ít dịch cổ trướng ra xét nghiệm, phát hiện các tế bào ung thư nếu có.

• Điểm số MELD và Child-Pugh: Đây là các hệ thống đánh giá dựa trên kết quả xét nghiệm máu (bilirubin, creatinine, INR đối với MELD; bilirubin, albumin, INR, cổ trướng, bệnh não gan đối với Child-Pugh) để xác định mức độ xơ gan. 

Chẩn đoán xơ gan mất bù qua các phương pháp thăm khám lâm sàng và chuyên sâu 

6. Phác đồ điều trị xơ gan mất bù

Khi bị xơ gan mất bù các phương pháp điều trị với mục đích chính là kiểm soát triệu chứng bệnh, tạo sự thoải mái cho bệnh nhân và chờ ghép gan theo chỉ định của bác sĩ. Các phương pháp bao gồm:

7. Các biến chứng của bệnh xơ gan mất bù 

Xơ gan mất bù là một bệnh lý nghiêm trọng có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm như:

• Cổ trướng và nhiễm trùng dịch cổ trướng: Đây là tình trạng tích tụ lượng lớn dịch bất thường trong ổ bụng do chức năng gan suy giảm và tăng áp lực tĩnh mạch cửa, gây chèn ép các cơ quan nội tạng và dẫn đến khó thở. Người bệnh có các biểu hiện như sốt cao, đau bụng dữ dội và rối loạn ý thức.
• Xuất huyết tiêu hóa: Người bệnh có biểu hiện là nôn ra máu hoặc đi ngoài phân đen. Xuất huyết tiêu hóa là một biến chứng cấp cứu, thường có nguy cơ tái phát cao và có thể dẫn đến tử vong nếu không được kiểm soát kịp thời và hiệu quả.
• Bệnh não gan: Bệnh não gan có thể biểu hiện từ những triệu chứng nhẹ như lú lẫn, mất định hướng đến các tình trạng nặng hơn như buồn ngủ sâu, hôn mê và co giật.
• Hội chứng gan-thận (HRS): Hội chứng gan-thận là một biến chứng nghiêm trọng, đặc trưng bởi sự suy giảm chức năng thận nặng ở bệnh nhân xơ gan mất bù, thường do sự rối loạn tuần hoàn máu đến thận. HRS là một tình trạng có tiên lượng rất xấu và phương pháp điều trị hiệu quả nhất thường là ghép gan.
• Ung thư gan (HCC): Xơ gan là một yếu tố nguy cơ hàng đầu dẫn đến sự phát triển của ung thư biểu mô tế bào gan (HCC). Đáng lo ngại là các triệu chứng của ung thư gan thường kín đáo và khó phát hiện ở giai đoạn sớm, làm giảm cơ hội điều trị triệt để.
• Rối loạn đông máu: Chức năng gan suy giảm dẫn đến giảm sản xuất các yếu tố đông máu và giảm số lượng tiểu cầu, gây ra tình trạng rối loạn đông máu ở bệnh nhân xơ gan mất bù. Hậu quả là người bệnh dễ bị bầm tím trên da, chảy máu cam thường xuyên và khó cầm máu khi gặp phải các vết thương.

Ung thư gan là một trong những biến chứng khó lường của xơ gan mất bù 

Xem thêm: Các xét nghiệm chức năng gan: Từ cơ bản đến nâng cao

8. Cách chăm sóc người bệnh bị xơ gan mất bù

Dưới đây là những cách để chăm sóc và hỗ trợ điều trị cho người bị xơ gan mất bù: 

• Chế độ dinh dưỡng: Hạn chế muối giúp giảm phù và cổ trướng, tăng cường protein thực vật (hoặc hạn chế protein động vật nếu có bệnh não gan), bổ sung vitamin và khoáng chất từ rau quả (cẩn thận kali nếu suy thận), và tuyệt đối tránh rượu bia, chất kích thích.
• Quản lý thuốc: Sử dụng thuốc lợi tiểu theo chỉ định để kiểm soát dịch, dùng lactulose phòng và trị bệnh não gan, cân nhắc kháng sinh dự phòng nhiễm trùng cổ trướng, và tuyệt đối tránh các thuốc gây độc cho gan.
• Theo dõi triệu chứng: Đo vòng bụng thường xuyên giúp phát hiện sớm cổ trướng, chú ý các dấu hiệu nhiễm trùng (sốt, đau bụng, mệt mỏi), và quan sát sự thay đổi ý thức, hành vi để phát hiện sớm bệnh não gan.
• Chăm sóc biến chứng: Với cổ trướng, hạn chế muối nước và chọc tháo dịch khi cần; với xuất huyết tiêu hóa, cần cấp cứu ngay và phòng ngừa bằng thuốc PPI cùng điều trị giãn tĩnh mạch thực quản; với bệnh não gan, điều chỉnh chế độ ăn và dùng lactulose đều đặn.
• Hỗ trợ tâm lý: Người bệnh xơ gan mất bù thường mệt mỏi và suy sụp, do đó gia đình cần động viên và tạo môi trường thoải mái, tránh căng thẳng.
• Chuẩn bị cho ghép gan (nếu có điều kiện): Ghép gan là phương pháp duy nhất kéo dài sự sống, vì vậy gia đình nên sớm trao đổi với bác sĩ chuyên khoa để đánh giá khả năng thực hiện.

Người bị xơ gan mất bù có thể cần phải ghép gan 

Lưu ý quan trọng: Luôn tuân thủ chỉ định của bác sĩ chuyên khoa gan mật, tái khám định kỳ, theo dõi sát biến chứng, và cấp cứu ngay khi có dấu hiệu nguy hiểm.

Như vậy, bệnh xơ gan mất bù là một bệnh lý nghiêm trọng với nhiều biến chứng đe dọa tính mạng, đòi hỏi sự theo dõi sát sao và tuân thủ nghiêm ngặt phác đồ điều trị của bác sĩ. 

Việc kiểm soát triệu chứng bệnh tại các cơ sở y tế uy tín như Mirai Healthcare, xử lý biến chứng kịp thời và cân nhắc ghép gan là những yếu tố then chốt để cải thiện chất lượng sống và kéo dài tuổi thọ cho người bệnh.